De Jom Tov van Sjavoe’ot heeft vele namen. Zo noemen de Talmoed-geleerden Sjavoe’ot ‘Atseret’, omdat Sjavoe’ot het slot en de bekroning vormt van de uittocht uit Egypte. De Tora noemt Sjavoe’ot het oogstfeest omdat in die periode tarwe wordt geoogst in Israël. Doorgaans vertalen wij Sjavoe’ot in het Nederlands met de term ‘wekenfeest’, een aanduiding voor het feit, dat wij vanaf de tweede dag Pesach 49 dagen (7 weken) tellen en dan Sjavoe’ot vieren. In de Tora heeft Sjavoe’ot geen vastgestelde datum. Sjavoe’ot op de 51ste dag
►In het jaar 2448 na de schepping, toen de Tora gegeven werd, viel de eerste Sivan op zondag volgens de opvatting van Rabbi José (B.T. Sjabbat 86b-87a). In dat jaar trokken de Joden uit Egypte op een donderdag en uit de Talmoed blijkt dat de Tora gegeven werd op Sjabbat. Omdat de Jetsiat Mitsrajiem – uittocht uit Egypte – begon op donderdag (eerste dag Pesach) en de Omer geteld wordt vanaf de tweede dag Pesach zouden 7 volledige weken van 49 dagen eindi¬gen op donderdag. Sjavoe’ot zou dan volgens de Gemara niet op de 50ste dag maar op de een-en-vijftigste dag van de Omer-telling zijn gevallen in het jaar van de uittocht. Een wonderlijke zaak!
►Wat gebeurde er zoal in het begin van de maand Sivan 2448? Op 1 Sivan bereikten de Joden de Sinaï-woestijn vanuit het plaatsje Refidiem. Deze eerste Sivan viel op zondag. Op de tweede Sivan gebood HaSjeem aan Mosje om met de Joden te spreken opdat ze zouden weten wat G’d van het zou verwachten wanneer zij de Tora zouden accepteren. Op die dag sprak het volk de historische woorden “alles wat G’d gesproken heeft, zullen we doen”. Op de derde dag Sivan deelde Mosje het Joodse volk de mitsva, de opdracht van hagbala (omheining van de berg Sinaï) mee. Mosje omheinde de berg Sinaï en waarschuwde de Joden dat ze de berg niet mochten naderen. Op 4 Sivan deelde hij het volk mee dat zij zich moesten heiligen als voorbereiding op de Openbaring op de berg Sinaï. Geteld vanaf de vierde Sivan moesten zij zich 3 dagen voorbereiden “want op de derde dag zal HaSjeem voor uw ogen afdalen op de berg Sinaï” (Sjemot 19:11). Volgens de instructies van G’d zou de Tora eigenlijk gegeven worden op vrijdag 6 Sivan, de derde dag vanaf 4 Sivan).
Een extra dag
►Mosje voegde op eigen initiatief echter een extra dag toe aan de dagen van reini¬ging en voorbereiding, zoals geschreven
staat (Sjemot 19:15) “en hij (Mosje) zei tegen het volk: wees over drie dagen gereed”. Pas op de vierde dag (7 Sivan) zou – zo besliste Mosje – G’d afdalen op de berg Sinaï (vgl. de eerste opvatting in Rasji ter plekke). Matan Tora (het geven van de Tora), dat oorspronkelijk zou plaatsvin¬den op 6 Sivan (in dat jaar vrijdag) werd dus uitgesteld tot Sjabbat. Niettemin vieren wij Sjavoe’ot elk jaar op 6 Sivan in overeenstemming met de oorspronkelijke opdracht van G’d aan Mosje. Men zou zich kunnen afvragen, waarom Mosje op eigen initiatief een extra dag heeft toegevoegd aan de periode van voorberei¬ding. Bovendien valt moeilijk in te zien waarom wij tegenwoordig Sjavoe’ot op 6 Sivan vieren omdat G’d in het jaar 2448 toch instemde met de toevoeging van een extra dag, zoals uit de Gemara blijkt. Het zou logischer zijn indien wij tegen¬woordig Sjavoe’ot ook op 7 Sivan zouden vieren evenals dit 3318 jaar geleden gebeurde.
►Ik geloof, dat de toevoeging van een dag voorbereiding door Mosje de speciale betekenis van Matan Tora voor het Joodse volk in het voetlicht plaatst. De extra dag, die werd ingevoegd, benadrukt de volkswording van een specifiek Joods volk aan de voet van de berg Sinaï.
Onverbrekelijk verbond
►Vijf dagen voordat het Joodse volk de Tora ontving, gaf HaSjeem opdracht aan Mosje om de Bné Jisraeel de essentie van de Tora mee te delen (Sjemot 19:4-8): “Jullie hebben gezien, wat ik de Egyptenaren heb aangedaan, en dat Ik u op arendsvleugelen gedragen heb en tot Mij gebracht heb. Nu dan, indien jullie aandachtig naar Mij luisteren en Mijn verbond in acht nemen, dan zullen jullie uit alle volkeren voor Mij tot eigendom zijn, want de hele aarde behoort aan Mij en jullie zullen Mij een koninkrijk van priesters zijn en een heilig volk… en het hele volk antwoordde tezamen: alles wat HaSjeem gesproken heeft zullen wij doen”. In deze G’dsspraak kwam tot uitdrukking dat de essentie van de Tora
niet alleen maar een verzameling geboden, uitspraken en
herinneringen is maar dat het aanvaarden van de Tora een opdracht betekent voor het Joodse volk waarvan het bestaan van de hele wereld afhankelijk is. Een verbond dat nooit verbroken zou kunnen worden. Dit verbond veranderde de essentie van het volk van slaven dat uit Egypte was getrokken.
Voorwaarde
►Toen HaSjeem Zijn Scheppingswerk gedurende de Scheppingsdagen voltooid had, stelde hij als voorwaarde – zo blijkt uit de Midrasj – dat deze wereld alleen zou kunnen blijven bestaan, indien de mensen de weg van hun Schepper zouden volgen. Indien deze voorwaarde niet zou worden opgevolgd zou de wereld veran¬deren in een chaos. Deze voorwaarde vormde het verbond en de band tussen de Schepper en Zijn wereld. De eerste tien generaties van de mensheid deden dit verbond geweld aan en de wereld dreigde vernietigd te worden gedurende de dagen van Noach. Niettemin besloot G’d Zijn Schepping niet geheel te vernieti¬gen. Met Noach – na de Zondvloed – vernieuwde Hij het oorspronkelijke verbond. Gedurende de zestien generaties na Noach dreven de inwoners van de wereld steeds verder en verder af van dit verbond met G’d en de wereld dreigde zich wederom te verwijderen van het oorspronkelijke Scheppingsdoel. Er waren wel individuen die de traditie van het verbond in ere hielden, maar zij waren slechts enkelingen, die niet erkend werden door anderen, zoals Awraham. Pas op de tweede Sivan aanvaardde het Joodse volk unaniem en met geheel hun hart het oude verbond, dat G’d met de Schepping had gesloten.
Verandering van dag en nacht
►Waarschijnlijk ligt het antwoord in de verandering die het Joodse volk onderging naar aanleiding van het accepteren van hun nieuwe missie op aarde. Inderdaad telden de Joden oorspronkelijk 49 dagen vanaf de tweede dag Pesach (16 Nisan). Deze periode zou eindigen met het geven van de Tora op de vijftig¬ste dag, die overeenkomt met de zesde Sivan. Maar elk van deze dagen moest een volledige dag zijn, een dag en een nacht.
Zoals blijkt uit Bereesjiet/Genesis was de dagindeling oorspronkelijk als volgt: de nacht werd voor de dag geteld, zoals er geschreven staat (Bereesjiet 1:5): “en het was avond en het was morgen: de eerste dag”. Na de zondvloed bepaalde G’d dat de afstamme¬lingen van Noach hun dagen met noeste arbeid moesten doorbrengen opdat zij – door gebrek aan vrije tijd – niet meer zo gemakkelijk zouden vervallen tot kwaad. Bij een werkdag komt eerst de dag en pas daarna de nacht. Zo staat er ook in Bereesjiet (8:22): “voortaan zullen, zolang de aarde bestaat, zaaiing en oogst, koude en hitte, zomer en winter, dag en nacht, niet ophouden.
Van Noachiden tot Bne Jisraeel
►Voor het geven van de Tora had het Joodse volk de status van afstammelingen van Noach en een “volledige dag” bestond uit eerst een dag en dan een nacht.
Nadat de Joden zich bereid hadden verklaard de Tora te ontvangen, verloren zij hun status van Noachiden en werden zij weer teruggeplaatst in de oorspronkelijke Scheppingstoestand waarbij de nacht voor de dag kwam. G’d wilde oorspronkelijk dat de mens Zijn Schepping zou vervolmaken en perfectioneren. Op het moment dat zij zich – op 2 Sivan 2448 – bereid verklaarden de Tora te aanvaarden en onvoorwaardelijk te leven volgens het Scheppingsplan, trad de oorspronkelijke dagtelling weer in werking, eerst de avond dan de ochtend. Dit had tot gevolg dat hun oorspronkelijke telling een ‘volledige’ dag miste. Immers op de ochtend van 16 Nisan gedurende de uittocht begonnen zij – volgens de Noachidische dagre¬kening – de eerste dag van de Omer te tellen. Maar op 2 Sivan waren zij geen Noachiden meer en ontbrak er in hun telling een volledige dag.
Gelijke dagen
►Toen G’d opdracht gaf aan Mosje om de Joden te vertellen, dat zij zich “vandaag en morgen moesten heiligen”, redeneerde Mosje als volgt: “de mitsva van heili¬ging moet vandaag en morgen gelijk zijn: net zoals het ten aanzien van morgen eerst nacht en dan pas dag is zo ook moet ‘vandaag’ eerst nacht en dan pas dag zijn. Maar omdat de avond van deze dag reeds voorbij is kan vandaag niet meer als een volledige dag geteld worden”. Daarom redeneerde Mosje dat de telling van de twee dagen van heiliging ter voorbereiding op Matan Tora pas de komende avond kon beginnen. Vanaf heden telden zij niet langer als Noachiden maar als het volk Israël, dat zich bereid had verklaard de Tora te accepteren.
HaSjeem stemt toe
►HaSjeem was het eens met Mosje want de beslissing om zich te beschouwen als afstammelingen van Noach of als ‘kinderen van de Tora’ is afhankelijk van de mens. De Joden hadden met hun uitspraak “alles wat G’d zegt, zullen wij doen” aangegeven, dat zij bereid waren zich te passen in het oorspronkelijke Scheppings¬plan. Hun oorspronkelijke telling gold niet meer en ze gingen over in een nieuwe telling. G’d was hiermee akkoord en zo gebeurde het, dat de Tora in het jaar 2448 na de Schepping pas op 7 Sivan werd gegeven, hoewel wij tegenwoordig Sjavoe’ot op 6 Sivan vieren. De verandering in de dagtelling was een eenmalige gebeurtenis, die alleen in 2448 na de Schepping gold, toen het Joodse volk van status veranderde. Uiteraard heeft dit geen consequenties voor latere generaties nu het Joodse volk reeds vanaf het begin van de Omertelling geldt als een “koninkrijk van priesters en een heilig volk”. En omdat de datum van Sjavoe’ot enkel en alleen afhankelijk is van de Omertelling, kunnen wij op 6 Sivan met een gerust hart verklaren, dat het vandaag “zeman matan toratenoe” is.
Wat doen we Sjavoe’ot ochtend (01:39)?
►Tot slot enkele praktische halachische tips voor de `opblijvers’. Wanneer u op Sjavoe’ot de hele nacht doorleert, heeft u `s ochtends een probleem met de ochtendberachot. Zestien van de ochtendberachot kunnen normaal gezegd worden maar bij vier ontstaan er problemen. Deze vier zijn:
1. Al Netielat Jadajiem
2. Birchot Hatora
3. Elokai Nesjama
4. Hama’avier Sjena
Al Netielat Jadajiem
►Volgens de Rosj moet `s ochtends handen gewassen worden, omdat we tijdens onze slaap onreine delen van ons lichaam aanraken. Volgens Rasjba worden wij elke ochtend een “nieuw mens” en moeten wij onze handen wassen ter voorbereiding van de dienst van Hasjeem, gelijk de koheen die zijn handen waste, voordat hij de Tempeldienst begon. Wanneer men de hele nacht gewaakt heeft, moet men dan ook `s ochtends weer handen wassen? Volgens de Rasjba zou dit wellicht wel moeten maar volgens de Rosj is handenwassen niet noodzakelijk wanneer men de hele nacht wakker is gebleven. Men weet dan zeker dat de handen rein zijn gebleven. De Rema (1520 1577) harmoniseert beide meningen en stelt, dat men wel de handen moet wassen, zodra het ochtend is, maar er geen beracha over uitgesproken wordt. Niet iedereen is het met de Rema eens, daarom worden de twee volgende oplossingen aangedragen:
1. Direct na de ochtendgloren (alot hasjachar) moet men naar het toilet gaan en de handen wassen, waarna Al Nietelat Jadajiem en Asjer Jatsar worden uitgesproken. Dit is de beste optie.
2. Men moet luisteren naar iemand die wel geslapen heeft, die de beracha voorzegt met de bedoeling om de `nachtwaker’ zijn plicht te laten vervullen.
Birchot Hatora
►Sommige Poskiem zijn van mening, dat de Toraberachot van gisteren doorlopen totdat er een duidelijke onderbreking heeft plaatsgevonden, zoals slapen gedurende de nacht. Andere Poskiem zijn van mening, dat men de Birchot Hatora elke ochtend moet zeggen (wel of niet na een welverdiende slaap). Daar er niet duidelijk gepaskend wordt, worden de volgende oplossingen geadviseerd:
1. Luister naar iemand die wel geslapen heeft, die de berachot zegt om de ander zijn plicht te laten vervullen. Daarna zegt ieder de normale leerstukken na de ochtendberachot.
2. Bij de beracha voor Keriat Sjema, de beracha Ahawa Rabba, moet men de bedoeling hebben om daarmee de Birchot Hatora te vervullen. Direct naar de Sjemone Esre leert men een gedeelte Tora.
3. Indien men op Erev Sjavoe’ot (de dag voor Sjavoe’ot) tenminste een half uur geslapen heeft, mag men de Birchot Hatora op Sjavoe’ot ochtend weer zeggen ook al heeft men gedurende de nacht niet geslapen).
4. Bij het reciteren van de Birchot Hatora op Erev Sjavoe’ot `s ochtends kan men duidelijk bepalen, dat deze berachot werken tot het aanbreken van de volgende ochtend (de ochtend van de eerste dag Jom Tov van Sjavoe’ot).
Als geen van deze opties is gevolgd en de Birchot Hatora niet zijn gezegd, mag men de Berachot voor de Tora wel zeggen zodra men wakker wordt op Sjavoe’ot `s ochtends na het dawwenen.
