FAQ's Jodendom - NIK - Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap

Is het Jodendom (alleen) een religie?
Het Jodendom is een religie, maar meer dan dat. Het is de religie van een volk, een volk dat verbonden is met een eigen land en taal. De religieuze component heeft als belangrijkste twee kenmerken: a) geloof in één G-d die Schepper is van hemel en aarde en b) Die wordt gediend door het doen (of nalaten) van bepaalde verplichtingen. Het Jodendom is er dus op gericht om bepaalde dingen te doen of juist niet te doen. Dit zijn de zgn. 613 verplichtingen die (voor zover op hem / haar van toepassing) een Jood in acht moet nemen.
Het Jodendom is meer dan een religie, het is een levensvisie die ten aanzien van alle facetten van het leven (en de dood) een opvatting heeft.

Wie is Joods?
Iemand is joods wanneer zijn of haar moeder Joods is, of wanneer je bent toegetreden tot het Jodendom.
De Tora schrijft het volgende voor: ‘Wanneer een getrouwde dief als slaaf wordt verkocht mag zijn meester hem een niet-Joodse dienstvrouw erbij geven om de kinderen die uit hun huwelijk geboren worden zelf als slaven te houden. De kinderen van deze niet-Joodse vrouw die als slaaf zijn geboren blijven slaaf wanneer de vader in het zevende jaar vrij gaat met zijn eigen (Joodse) gezin.”
Rabbijn R. Evers: Hieruit valt een bewijs af te leiden dat het Jodendom via de moeder wordt doorgegeven? Zijn kinderen die hem van zijn Joodse vrouw geboren worden blijven immers zijn eigen kinderen en worden ook in het zevende jaar bevrijd. Een Jood is nooit langer dan 6 jaar slaaf, maar de kinderen van een Joodse man met een niet-Joodse vrouw geboren in slavernij, blijven slaaf en zijn dus niet Joods.
Over het feit dat wie een Joodse moeder heeft, Joods is, zegt de schrijver Harry Mulisch (Joodse moeder, niet-Joodse vader):
“Ik heb drie kinderen maar ik weet niet voor honderd procent zeker of ze van mij zijn. Het is wel zo en je kunt het zien maar toch … Dat is zo mooi in de joodse wetgeving: je bent pas Jood als je een Joodse moeder hebt. Een vader weet nooit voor honderd procent zeker of hij de vader is. Ook de moeder weet niet altijd voor honderd procent zeker of de vader de vader is. Maar de moeder is wel altijd, honderd procent zeker, de moeder.” (Trouw, 24 december 2007)
Ook wie geen joods leven leidt is en blijft Joods. De negatieve kant van joods-zijn maar geen religieus joods leven leiden, hebben veel Joden in de Tweede Wereldoorlog ondervonden. Een overlevende, toen een meisje zegt daarover: “We waren Joods, maar niet in religieuze zin. Mijn vader was wat dat betreft tamelijk streng opgevoed, hoewel zijn ouders geen orthodoxe Joden waren. Uit een soort antihouding heeft hij zijn kinderen nauwelijks iets van het Joodse geloof meegegeven. Ik wist dus helemaal niet was Jood-zijn inhield toen de oorlog uitbrak. Opeens wás ik Jood en kreeg ik te maken met allerlei maatregelen van de bezetter.” (Ref. Dagblad, 7 mei 2009)

Hoe word je Joods?
Het Jodendom is geen geloof dat tracht mensen te bekeren tot het Jodendom. Maar je kunt Joods worden. Dat is een veelal zwaar, ingrijpend en langdurig proces. Er worden dan ook maar weinig mensen Joods.

Waar komen de Joden vandaan?
Joden stammen af van degene die als eerste de Eenheid van G-d erkende, aartsvader Abraham en diens zonen Izak en Jakob. Jakob kreeg twaalf zonen die zich vestigden in Egypte. Hun nakomelingen werden slaven in Egypte en werden uiteindelijk door G-d, onder leiding van Mozes uit Egypte geleid. Zij trokken door de woestijn, kregen daar de Tora en vestigden zich in het land van hun voorouders, het huidige Israel. Enkele eeuwen later werden de Joden verspreid over de omringende landen en kwamen zo ook in Europa terecht. Sinds ongeveer het begin van de jaartelling wonen er Joden in Europa. Ten tijde van de Romeinen waren er waarschijnlijk al Joden in Nederland of aan de grenzen van het huidige Nederland. Sinds de zestiende eeuw wonen Joden onafgebroken in Nederland.

Wat hebben Joden met Israel?
Het Jodendom is niet alleen religie, het heeft ook een soort centraal punt in de wereld, dat is Israel. Sommige van de 613 verplichtingen hebben ook alleen maar betrekking op Israel, alleen daar kunnen die verplichtingen worden uitgevoerd.

Waarom wonen niet alle Joden in Israel?
Omdat Joden al heel lang, eeuwen lang, buiten Israel wonen en niet alle Joden direct de noodzaak of drang voelen om zich in Israel te vestigen sinds daar in 1948 weer een eigen Joodse staat werd gevestigd.
Het is op zichzelf al bijzonder dat mensen die al eeuwen niet meer in een land wonen, met dat land toch een zodanig sterke band hebben dat een deel van de tot die groep behorende mensen daar in de twintigste eeuw naar toe is gegaan en er zich heeft gevestigd.

Komen alle Joden uit Israel?
De voorouders van alle Joden wel, maar de Joden van vandaag de dag zijn over de hele wereld geboren, dragen ook allemaal een andere nationaliteit en zijn dus deel van het land, de staat en de tradities waar zij zijn geboren of zich hebben gevestigd.

Hoeveel Joden wonen er in Nederland?
Er wonen ongeveer 30.000 Joden in Nederland. Daarmee is Nederland een middelgrote Joodse gemeenschap. In 1940 woonden er meer dan 140.000 Joden in Nederland. De meeste Joden wonen in Israel en de VS. Enkele honderdduizenden tot een miljoen Joden wonen in onder meer Rusland en de voormalige Sovjet-republieken, Frankrijk, Argentinië en Groot Brittannië.

Wat wordt bedoeld met ‘orthodox’?
De term ‘orthodox’ is eigenlijk geen juiste, omdat het de indruk geeft dat er sprake is van een bepaalde starheid. Er is daarentegen wel degelijk ontwikkeling, maar dan gebaseerd op een volgen in een bepaalde traditie. Daarom is de term traditioneel Jodendom een betere. Het traditionele Jodendom koestert de letter van de Tora-tekst en houdt zich er aan en aan de steeds verder ontwikkelde en verfijnde doctrine die in zijn toepassing steeds is gebaseerd op de meningen die zijn gevormd in voorgaande generaties.

Wat is de Tora?
De Tora is een uit vijf delen bestaand boek, dat twee elementen kent: geschiedschrijving vanaf de schepping van hemel en aarde tot en met de dood van Mozes vlak voordat het Joodse volk het land Kenaän in zal gaan nadat het uit Egypte is bevrijd en een 40-jarige reis door de woestijn heeft afgelegd. Naast deze ‘verhaallijn’ worden er verplichtingen in genoemd. De Tora wordt vanwege dit laatste ook wel de Leer of de Wet genoemd.
De Tora is in het Nederlands vertaald door I. Dasberg. Je kunt hem via de winkel van WIZO bestellen.

Wat is het traditionele Jodendom? (Rabbijnse traditie)
In het traditionele Jodendom wordt het leven in de maatschappij van vandaag gecombineerd met hetgeen het Jodendom verlangt van de Jood, op basis van een voortgaande, ononderbroken traditie van rabbinale besluitvorming die op zichzelf weer is gebaseerd op hetgeen er in de Tora staat.
De woorden van de Tora zijn rechtstreeks door G-d aan Mozes gedicteerd. Dit betekent dat niet alleen aan de strekking van de Tora-tekst maar aan ieder woord, ja zelfs aan iedere van de 304.805 letters in de Tora, grote waarde en zelfs beslissende betekenis wordt gehecht.
De overtuiging dat de Tora in zijn geheel en letterlijk van God afkomstig is, is de grondslag van het Jodendom zoals dat traditioneel wordt beleefd, en dit geloofspunt onderscheidt ons van andere stromingen die de Tora beschouwen als afkomstig uit de mond van de mens Mozes; en als het uit de mond komt is het al een interpretatie.
De twee grondslagen voor ontwikkeling binnen het Joodse geloof zijn:
1. de woorden van de Tora zijn van G-ddelijke oorsprong
2. een rabbinale beslissing van vandaag moet gebaseerd zijn op wat daarover in eerdere, vroegere rabbinale besluitvorming is bepaald.

Wanneer ben je een goede Jood?
Geloof in G-d alleen is voor het Jodendom onvoldoende. Dit dient ook tot uiting te worden gebracht door het vervullen van bepaalde verplichtingen. Het Jodendom is een ‘doe-religie’. Dit betekent dat het verlangt dat je je zo veel mogelijk houdt aan de verplichtingen die de Tora heeft bepaald. Dit zijn verplichtingen (mitswot) tussen mens en G-d, bijvoorbeeld het opnemen van de loelav (de 4 plantensoorten in de loelavbundel) op het Soekotfeest, en tussen mens en medemens, bijvoorbeeld: niet te moorden, niet te stelen, niet jaloers te zijn, geld geven aan arme mensen, het verzorgen van zieken.

Hoe zit het met gelijkheid van man & vrouw in het Jodendom?
Het Jodendom, dat uitgaat van het vervullen van verplichtingen, verwacht van man en vrouw dat het verschillende verplichtingen vervult. Soms hebben ze allebei de taak een bepaalde verplichting (mitswa) te vervullen, in andere gevallen rust de mitswa alleen op de man of alleen op een vrouw. Wanneer iemand een bepaalde verplichting niet heeft, kán hij / zij in de meeste gevallen deze ook niet voor een ander vervullen.

Spreken alle Joden Hebreeuws?
De Tora en de daarop volgende boeken van de profeten zijn geschreven in het Hebreeuws. Het is de taal die in een moderne variant ook in Israel wordt gesproken. De gebeden worden ook uitsluitend in het Hebreeuws uitgesproken. Of het nu gaat om gebeden in de synagoge of om een gebed voor of na het eten. Daarmee is het Hebreeuws (of modern Ivriet) de taal van de Joden. Toch spreken de meeste Joden het Hebreeuws niet meer, behalve dus als landstaal in Israel.
Op Joodse scholen en op door Joodse Gemeenten verzorgd Joods onderwijs, wordt geleerd om Hebreeuws te lezen, schrijven en spreken. WIZO verkoopt allerlei hulpmiddelen om de taal te leren, voor kinderen en voor volwassenen.

Wat doen de Joden op zaterdag?
De Tora begint met de beschrijving van de schepping. Daar staat te lezen dat G-d nadat Hij op de zesde dag de mens had gemaakt, op de zevende dag rustte. Ter herinnering daaraan is de zevende dag van de week, de zaterdag dus, een rustdag: de sjabbat. Er wordt niet gewerkt of naar school gegaan. En net zoals G-d niets meer maakte op deze dag, maken Joden ook niets meer op de zaterdag. Dit niets meer maken, heeft vergaande consequenties waardoor Joden op zaterdag, teneinde de sjabbat te kunnen houden, heel veel dingen niet doen waarvan je op het eerste gezicht niet zou verwachten dat het op sjabbat niet mag worden gedaan. In wezen is de sjabbat-dag een zich terugtrekken van hetgeen waarmee je dagelijks bezig bent en je in plaats daarvan, geheel te wijden aan het bijzondere, het verhevene, aan het onalledaagse. Deze geestelijke losmaking wordt vergeleken met bevrijding uit de Egyptische slavernij van de Joden. Niet alleen een fysieke bevrijding ook een bevrijding van het Egyptische denken.
De sjabbat begint op vrijdag tegen de schemering en eindigt 25 uur later op zaterdagavond. Thuis worden twee kaarsen aangestoken en wordt de dag ingewijd door het uitspreken van een gebed en het drinken van een beker wijn. Daarna volgt de maaltijd, die begint met het aansnijden van een van de twee klaarliggende gevlochten broden. Zo’n brood heet: challa. Ook de volgende dag worden er in het kader van de sjabbat twee maaltijden genuttigd waarbij opnieuw brood wordt gegeten.
Kijk HIER voor achtergrondartikelen over de sjabbat als wekelijkse rustdag.

Wanneer begint de Joodse dag?
Op de niet-Joodse kalender begint de nieuwe dag om middernacht. Zo niet in het Jodendom. De zes scheppingsdagen eindigen steeds met de woorden: ‘het werd avond, het werd ochtend’. Op grond van die letterlijke uitdrukking gaat het Jodendom er van uit dat een nieuwe dag begint wanneer de avond valt, dus als het donker wordt. Het tijdstip waar op het donker wordt, varieert. In de winter kan de schemering al kort na vier uur beginnen, in de zomer begint een nieuwe dag soms pas na elf uur ’s avonds.
Vooral voor het begin en einde van sjabbat (zaterdag, maar dus eigenlijk: vrijdagavond/zaterdag) is het van belang te weten wanneer de Joodse dag begint. Kijk HIER op het lijstje met het begin en einde van de wekelijkse rustdag die op vrijdagavond (soms al -middag) begint en op zaterdagavond eindigt.

Wat gebeurt er in een synagoge?
De synagoge is de plaats waar Joden hun gebeden uitspreken, Er zijn drie dagelijkse gebeden: ochtend-, middag-, en avondgebed, en op bijzondere dagen, waaronder sjabbat en feestdagen is er een toegevoegd gebed dat direct na het ochtendgebed wordt gezegd. De gebeden zijn in het Hebreeuws. Ook de voorlezing uit de Tora, die op sjabbat, feestdagen en op maandag- en donderdagochtend plaatsvindt, is in het Hebreeuws. Een gebedsdienst vindt alleen plaats wanneer er minimaal tien Joodse mannen zijn van 13 jaar of ouder.

Wat is kosjer?
Kosjer heeft betrekking op voedsel. Wanneer voedsel kosjer is, kan het door Joden worden gegeten. In welk geval is voedsel kosjer? Er gelden drie hoofdregels. Allereerst mag voedsel of een gerecht geen combinatie van vlees en melk of een derivaat er van bevatten (geen boterham met vleeswaren en besmeerd met roomboter, of biefstuk eten met een glas melk). Een andere regel is dat vlees alleen van bepaalde diersoorten afkomstig mag zijn (herkauwers met gespleten hoeven zoals rund, schaap en geit). Ook alleen bepaalde vissoorten (met zichtbare schubben en vinnen) en bepaalde vogelsoorten (o.a. kip, kalkoen, gans) mogen worden gegeten. De derde regel luidt dat de diersoorten die gegeten mogen worden, (m.u.v. de vissoorten) op een bepaalde manier moeten worden geslacht.
Om nu te weten welke levensmiddelen kosjer zijn, kijk je in de Kasjroetlijst.

Waarom zijn er Joodse woorden in het Nederlands?
Joden spraken tot in de negentiende eeuw veelal een eigen taal; het Jiddisj, een combinatie van Hebreeuwse, Duitse en Slavische woorden. Sommige van die woorden gingen in de contacten met hun niet-Joodse omgeving op in het spraakgebruik en werden langzamerhand onderdeel van de Nederlandse taal. Voorbeelden: jatten, bajes, mazzel, meier, smeris, tof. Er is een leuk boekje Resten van een Taal, waar ze allemaal in staan.

Wat is antisemitisme?
Joden vormen een minderheid. In Nederland, en in alle landen waar zij wonen. Daardoor zijn zij door de eeuwen heen kwetsbaar en afhankelijk gebleken van de goede wil van de meerderheid. Soms is die goede wil er niet of in onvoldoende mate en is er sprake van haat of achterstelling jegens Joden, mondeling, schriftelijk, in regelgeving of met fysiek of verbaal geweld. Dit noemt men antisemitisme. Antisemitisme gaat vaak met vooroordelen gepaard. Vooroordelen en stereotypen die onwaar maar daarentegen wel hardnekkig zijn. Deze haat en deze vooroordelen uiten zich op uiteenlopende manieren. Het meest ernstige en gruwelijke door de eeuwen zijn gebleken: het als tweederangs burgers beschouwen van Joden in een land, het verwijderen van Joden uit de samenleving, tot, het stelselmatig vermoorden van Joden in een land, stad of streek.
Het woord ‘antisemitisme’ ontstond in de negentiende eeuw als een eufemistische / wetenschappelijke term voor Jodenhaat. Omdat er niet zoiets bestaat als ‘semitisme’, is het vrij zinloos om het woord antisemitisme als anti-semitisme te schrijven.

Wat is er met de Joden gebeurd in de Tweede Wereldoorlog?
De ernstigste vorm van antisemitisme deed zich voor ten tijde van het regime van de Duitse nationaal-socialisten onder leiding van Hitler. Eerst in Duitsland en vanaf 1938 in Oostenrijk, daarna Polen en alle landen die Hitler-Duitsland veroverde in de Tweede Wereldoorlog, waaronder Nederland. Duitsland trad als staat in het offensief tegen andere staten en had daarnaast tot doel de uitroeiing van een aantal bevolkingsgroepen in eigen land en in de bezette staten, waaronder de Joodse bevolkingsgroep met name. Zo werden in totaal circa zes miljoen Joden op planmatige wijze gesepareerd van hun niet-Joodse landgenoten, bijeen gedreven en vervoerd naar concentratie- en vernietigingskampen waar zij op de meest efficiënte wijze werden vermoord. De Duitsers kregen hier bij hulp vanuit de lokale bevolking van landen die zij hadden veroverd.

Bron van de veel geciteerde Joodse zegswijze: “Iemand die een leven redt, redt de hele wereld.”
Wat is de bron van de uitdrukking “Iemand die een leven redt, redt de hele wereld”. Velen gebruiken dit citaat. Bijvoorbeeld als het gaat om het in herinnering roepen van het verschaffen van een onderduikplaats in de Tweede Wereldoorlog. De uitspraak is terug te vinden in de Talmoed, in het tractaat (boek) Sanhedrin 4,5.

Is Amen een joods woord?
Ja, het woord uitgesproken als ‘ameen’, met de klemtoon op de tweede lettergreep, en in een oude uitspraak als Omijn. Later is het als Amen, met de klemtoon op de eerste lettergreep, opgenomen in de taal van de kerk. In joodse kring betekent Ameen dat degene die het woord uitspreekt instemt met de spreker waar hij op reageert. Het woord Ameen wordt bijvoorbeeld gezegd door toehoorders wanneer iemand een zegenspreuk (beracha) uitspreekt, of om aan te geven dat een gebedsgedeelte is afgesloten.

Wat is de betekenis van de titel ‘rabbijn’?

De titel rabbijn betekent tegenwoordig ‘leraar in het Talmoedische Jodendom’, maar uit de literatuur blijkt dat de titel al in de 2e Tempelperiode werd gebruikt (d.i. voor het ontstaan van Misjna en Talmoed).

De titel rabbijn wordt afgeleid van het zelfstandig naamwoord ‘Rav’, dat in het Hebreeuws ‘groot’ betekent. Deze term komt als zodanig niet voor in de Tora (Bijbel) maar in het late Misjna-Hebreeuws wordt de term vaak gebruikt als `meester’ tegenover een slaaf (vgl. B.T. Berachot 10a en Misjna Soekot 2:9).

Pas rond het begin van de burgerlijke jaartelling werd deze titel gebruikelijk voor de Wijzen en Geleerden. Het woord ‘rabbi’ betekent letterlijk ‘mijn meester’. De oriëntaalse en Spaans-Portugese Joden (Sefardiem) spreken het uit als ‘ribbi’.

Daar een ononderbroken traditie van autorisatie (benoeming tot rabbijn) vanaf Mosje Rabbenoe (Mozes, 1312 v.d.g.j.) moet hebben plaatsgevonden en de rabbinale bevoegdheid alleen in Israël mocht worden toegekend, werd de titel rabbi niet gedragen door de Babylonische geleerden die daarvoor in de plaats de titel ‘rav’ aannamen. De titel ‘rabbi’ heeft in de Talmoed (200-500) dus betrekking op een Israëlische geleerde, terwijl de titel ‘rav’ een Babylonische wijze aanduidt.

Asjkenaziem – Sefardiem, wat is het verschil?
De Joden in de wereld kunnen grofweg worden verdeeld in de groep Asjkenaziem en de groef Sefardiem. Het laatste woord komt van de Hebreeuwse benaming voor Spanje: Sefarad. De Sefardische Joden komen dan ook uit Spanje en Portugal maar ook uit de andere landen rond de Middellandse Zee zoals Tunesië en Marokko. Men rekent er ook de Joden uit het Midden Oosten toe, zoals Joden uit Irak, Iran en Jemen.
De Joden uit Noord-, Midden-, en West Europa zijn de Asjkenazische Joden. Asjkenaz was een aanduiding voor Duitsland. De twee groepen verschillen in hun door lokale omstandigheden afwijkende tradities maar kennen geen theologische meningsverschillen.

Bar mitswa – bat mitswa
Wanneer een jongen dertien jaar oud is geworden, krijgt hij zelf de verplichting zich aan de Joodse voorschriften (mitswot) te houden. Vandaar dat hij dan ‘bar mitswa’ zoon van de verplichting, heet. De eerstvolgende keer na zijn dertiende verjaardag (volgens de Joodse kalender) wordt hij voor het eerst voor de Tora geroepen en leest er zelf uit. Dat heeft de bar mitswa-jongen langdurig voorbereid want het is een stuk tekst met moeilijke woorden in het Hebreeuws en zonder klinkers, dat hij op een bepaalde melodie voordraagt. Het dertien jaar worden gaat gepaard met een feestelijke viering.
Een meisje wordt bat mitswa nadat ze twaalf jaar is geworden. Ook zij heeft dan de verplichting om zich zelf aan de mitswot te houden. Vaak houdt het meisje, en soms trouwens ook de jongen die dertien jaar wordt, bij een feestelijke ontvangst direct aansluitend aan de sjoeldienst een voordracht waarin ze tot uitdrukking laat komen wat zij met betrekking tot deze mijlpaal heeft bestudeerd en geleerd.

Kaddiesj, is dat het Joodse gebed voor de doden?
De grootheid te verkondigen is de inhoud van het Kaddiesj-gebed. Het gebed wordt daarom door kinderen uitgesproken op het moment dat voorouders worden herdacht: tijdens het eerste jaar na overlijden, ter versterking van de ziel van de overledene, en verder op de jaartijddag, ieder jaar op de Joodse datum van overlijden.
Wanneer we, op het moment dat we onze voorouders willen herinneren, Kaddiesj zeggen, dan heiligen we G’ds Naam. Wanneer kinderen hier op aarde Kaddiesj zeggen, ontlenen zielen in de olam haba (toekomstige wereld) hieraan een enorm spiritueel genot. Omdat de kinderen op die wijze de grootheid van Hakadosj Baroech Hoe verkondigen. Iets waar de zielen in de Hemel alleen maar baat bij hebben. Het Kaddiesj-zeggen is een uiting van het feit dat het kind, de nabestaande, aangeeft de traditie om Joods te leven, voort te willen zetten. Lees HIER verder over Kaddiesj.

Wat is de oorsprong van de uitdrukking bij overlijden en op grafzerken ‘Moge zijn/haar ziel gebundeld worden in de bundel van het eeuwige leven’?
Onder aan een rouwadvertentie en onderaan een grafzerk staan vaak de Hebreeuwse letters T.N.Ts.B.H. Deze afkorting betekent: Tehee nafsjo/nafsjà tseroera bitsror hachajiem – moge zijn/haar ziel gebundeld worden in de bundel van het eeuwige leven. De bron voor deze wens is afkomstig uit I Samuel 25:29 waar Abigail tegen David spreekt en zegt: ‘Mocht een mens opstaan om u te vervolgen en u naar het leven staan, dan zal de ziel van mijn heer gebonden zijn in de bundel der levenden bij de Eeuwige uw God – … wehajeta nefesj adonie tseroera bitsror hachajiem …’

Een steentje op een graf leggen, is dat een Joods gebruik?
Ja, het is een Joods gebruik om bij het weggaan van een graf een steentje op het graf te leggen. Om tot uitdrukking te brengen dat er iemand is geweest om respect jegens de overledene te tonen. Bron: Gesher Hachaim 29, Ta’ame Haminhagim p. 470, Be’er Heitev O.C. 224:8

Waaruit bestaat de Loelav en wat doen we er mee?
Een Loelav is de naam van het belangrijkste onderdeel van de 4-plantenbundel. De Loelav is de palmtak. De andere drie plantensoorten zijn: 2 beekwilgtakjes, 3 myrthetakjes en de etrog – de citrus medica, een gele citrusvrucht met een dikke bobbelige schil en een kroontje. Omdat de palmtak de grootste van de vier is, wordt de bundel in het algemeen aangeduid als Loelav.
De Loelav wordt gebruikt op Soekot, het Loofhuttenfeest dat in het najaar wordt gevierd. Dan wordt in de ochtenddienst een schuddende beweging gemaakt met de vier plantensoorten in de hand, in de vier windrichtingen en naar boven en naar beneden. Dit wordt gedaan wanneer het Halleel (Loflied) wordt gezegd. Aan het einde van de ochtenddienst wordt een rondgang door de synagoge gemaakt met de plantenbundel in de hand, onder uitspreken van het Hosjanna-gebed.

Wat is het verschil tussen een Joodse kandelaar met zeven en met negen kaarsenhouders? Is het een Menora of Chanoekia?
Een 9-armige kandelaar die wordt gebruikt op het Chanoeka-feest.

Een negenarmige kandelaar wordt gebruikt op Chanoeka, het Inwijdingsfeest dat in december wordt gevierd. Dat feest duurt acht dagen. Iedere dag wordt er een kaarsje meer aangestoken. De eerste dag al direct twee, omdat 1 kaars fungeert als assistent voor de andere kaarsen, of om de andere kaarsen er mee aan te steken.
De zeven-armige kandelaar was de kandelaar die in de Tempel stond. Vandaag heeft een zeven-armige kandelaar in het Jodendom geen praktische functie, maar is de zeven-armige kandelaar een symbool dat onder meer is terug te vinden in het wapen van de staat Israel.
In de oudere Rabbijnse taal duidde men de Chanoeka-kandelaar aan als Menora. In het modern Hebreeuws betekent Menora simpelweg een lamp of kandelaar. De negenarmige kandelaar voor Chanoeka heet in het modern Hebreeuws (Ivriet, de taal die in Israel wordt gesproken): Chanoekia. Een oude Nederlands-Joodse benaming, die ook in Zuid-Duitsland (…-eisen) werd gehanteerd, was: Chanoeka-ijzer; en de Portugese Joden in Nederland zeggen Chanoekilje.

Wat is de Misjna en wat is het belang er van?
De Misjna wordt de Mondelinge Leer genoemd. het bestaat uit zes delen. De Misjna heet Mondelinge Leer tegenover de Schriftelijke Leer. De Schriftelijke Leer is de Tora, de vijf boeken Mozes. De Mondelinge Leer heeft die naam omdat het nooit werd opgeschreven, maar mondeling werd overgedragen. Tegenwoordig zou dit een onvoorstelbare prestatie. Uiteindelijk is de Mondelinge Leer toch door rabbi Jehoeda haNassi opgeschreven, omdat er onduidelijkheid begon te ontstaan over wat de exacte inhoud zou zijn.
De Tora is niet te gebruiken en te begrijpen zonder de toelichting die er over in de Misjna voor de praktijk op wordt gegeven.

Wat staat er in de Talmoed?
De Talmoed volgt het patroon van de Misjna. Iedere alinea in de Misjna wordt in de Talmoed door geleerden bediscussieerd. De Talmoed lijkt in die zin op notulen van een bespreking. De discussie is soms zeer breed waardoor het kan dat allerlei van zaken bij een bespreking worden betrokken die er op het eerste gezicht niets mee van doen hebben, maar in het kader van associatief denken wel degelijk tot de te bespreken onderwerpen behoren.

Welke zijn de Tien Geboden
Ik ben de Eeuwige je G-d die je uit Egypte heeft gevoerd.
Aanbidt geen andere goden.
Maak geen beeltenis en spreek Zijn Naam niet ijdel uit.
Houdt de Sjabbat-dag
Eer je vader en je moeder
Moord niet.
Pleeg geen echtbreuk
Steel niet.
Wees geen valse getuige.
Wees niet jaloers op het bezit van je naaste.

Een moheel en een briet mila, hoe om ik er aan?
Het is een Joods voorschrift een jongetje op de achtste dag na zijn geboorte te besnijden. Als het kind op die dag in een goede conditie is. De briet mila (besnijdenis) wordt verricht door een moheel. Informeer bij het NIK wanneer u de ouders bent geworden van een jongetje. En we brengen u graag in contact met een moheel. Hij doet niet alleen de besnijdenis maar legt u ook uit hoe en wat u voorafgaand er aan en na afloop moet doen.

Waar vind ik kosjer eten
Kosjere winkels, restaurants en cateraars, u vindt ze, gerubriceerd en met alle informatie in de rubriek (linksbovenaan op deze pagina:) Kosjer, Kasjroetlijst. Er zijn kosjere voorzieningen in Amsterdam, Den Haag en Delft.

Waar vind ik een sjoel
Een sjoel met dagelijks, wekelijks of een paar keer per jaar een dienst om aan deel te nemen. Daar kan het NIK u exact over vertellen waar u moet zijn, in welke plaats, in welke sjoel, hoe laat, …

Hoe kom ik aan een talliet, een tefilla/siddoer of een stel tefillien
Bij de WIZO zijn de ritualia, de gebruiksvoorwerpen voor de sjoeldienst, allemaal verkrijgbaar. Ook de publicaties van het NIK zijn er verkrijgbaar.

Waar koop ik een mezoeza?
Een mezoeza is een stukje perkament (tot een soort papier bewerkt stuk huid van een rund) waarop een aantal passages uit de Tora. Dit wordt opgerold en in een kokertje gestopt. Het kokertje wordt aan een deurpost bevestigd. Zo vind je aan iedere deur in een joods huis zo’n mezoeza. Een mezoeza kun je kopen bij de WIZO.

Hoe kom ik aan matzes voor Pesach
Matzes zijn de cracker-achtige ronde of vierkante koeken die de Joden eten tijdens het Joodse Paas- of Pesach-feest. Het feest herinnert aan de Uittocht uit Egypte waar de Joden slaven waren. Als slaven hadden ze geen tijd om hun brood rustig te laten rijzen en op het moment dat God hen uit Egypte haalde, was er ook geen tijd om het brood te laten rijzen. Daarom aten zij platte koeken en doen wij dat nu op Pesach ook nog.
Matzes koop je bij een supermarkt, een delicatessen winkel of een kosjere winkel. Kijk voor de adressen van kosjere winkels HIER.

Het uitverkoren volk, inderdaad een treetje hoger?
Het Joodse volk wordt wel het Uitverkoren Volk, het door G-d gekozen volk genoemd. Staat het daarmee een treetje hoger dan de andere volkeren?
Nee, er wordt niet neergekeken op andere groepen of volkeren. Het feit dat de Tora degenen die de Tora en mitswot (verplichtingen) volgen, het uitverkoren volk noemt, is een getuigenis van de hoge positie die de hele mensheid inneemt. En als je zou denken dat alleen de Tora betekenis heeft, en het bestuderen van ieder ander geschrift niet, dan zou dat inhouden dat de dank voor het ontvangen van de Tora betekenisloos is. Want het belang van de Tora gerelateerd aan het belang van de bestudering van andere onderwerpen, maakt de Tora betekenisvol. Zou iedere andere studie of geschrift nonsens zijn (quod non) dan is de superioriteit van de Tora jegens ‘nonsens’ ook niets waard.
Neem het voorschrift de ouders te eren. Laban, de slechte schoonvader van de aarstvader Jakob, wordt aangerekend dat hij zijn ouders niet eerde (Rasji op Bereesjiet/Genesis 24:50). Waarom? Laban was geen jood, hij had toch niet het Tora-gebod om ouders te eren? Aan de andere kant vertelt de Talmoed over de niet-Joodse Dama zoon van Netina die zijn vader eerbied betrachtte door hem niet te storen in zijn slaap, ondanks dat Dama daardoor een belangrijk zakelijk succes misliep. Het antwoord (Rabbi Shimon Schwab, Selected Writings, pag. 290) is dat kennelijk de eerbied voor ouders tot het minste menselijke fatsoen behoort. En toch draagt ook de Tora op om ouders te eren. Dat was dan toch niet nodig geweest? Maar ouders te eren op grond van een opdracht uit de Tora begint, waar eerbied voor ouders als algemene fatsoensnorm ophoudt. De Tora draagt haar volgers dus op iets op een hogere grondslag te doen dan louter menselijk fatsoen. Daarin schuilt de distinctie die het zijn van Uitverkoren Volk met zich meebrengt.

Kent het Jodendom opstanding?
Het jodendom kent zeker een idee van opstanding. Of daarvan directe aanwijzingen te vinden zijn in Tenach is een tweede. Ezechiël ziet het visioen over de droge beenderen die tot leven komen (Ezechiël 37) – dat ook een beeld kan zijn van de opleving van Israël vanuit ballingschap en de daar opvolgende terugkeer naar Israël. In ieder geval is het idee van opstanding ruim tweeduizendjaar al een feit in het jodendom zoals blijkt uit de laatste verzen van Daniël in Tenach (Daniël 12:2 en 13).
In de rabbijnse traditie van de Talmoed is het geloof in de opstanding dan ook een geloofspunt. Later, in de middeleeuwen, is dat als volgt verwoord: ‘Ik bevestig in volledig geloof, dat er een herleving der doden zal zijn op een tijd dat de Schepper … het wil.’
Ook in de dagelijkse liturgie, in het Achttiengebed, is de tweede zegen groten deels gewijd aan de opstanding der doden door God als teken van zijn almacht. Wanneer deze opstanding plaatsvindt is niet geheel duidelijk: aan het begin van de messiaanse tijd of op een ander punt tijdens deze periode of in een geheel nieuwe werkelijkheid. Wie als joodse mysticus in reïncarnatie gelooft, zal in de zielsverhuizing naar een nieuw lichaam een vorm van opstanding kunnen zien. Opstanding en verlossing hebben dus met elkaar te maken. [Leo Mock, 2021]

Hoe kijkt het Jodendom aan tegen de figuur van Jezus?
Rabbijn Evers (Reformatorisch Dagblad, apr 2009): “Ik stem in met wat opperrabbijn Meir Just ooit zei: Hij was een sociaalreligieus hervormer. De Romeinen hebben hem om het leven gebracht, zoals dat met vele duizenden joden onder hun regime gebeurde.”
Rabbijn Evers voegt daar de volgende beeldspraak aan toe: “Christenen hebben de cheque die de profeten ons in hun geschriften aanreiken, ongeveer 2000 jaar geleden ingewisseld. Alles is volgens hen in Jezus vervuld. Wij geloven dat niet. Daarom houden wij de cheque zorgvuldig in bewaring.”

Some do’s en don’ts wanneer je in een Joods gezelschap verkeert of verzeild raakt.

Uitgenodigd
Je wordt uitgenodigd voor een maaltijd op sjabbat (vrijdagavond/zaterdag) of een feestdag.
Wat neem je mee?
Niets, want je brengt van tevoren (of achteraf) iets aan je gastheer/vrouw.
Waarom niet op het moment dat je op sjabbat binnenvalt?
Meerdere redenen: het cadeaupapier mag je niet open- of er afscheuren, bloemen mogen op sjabbat niet verzorgd worden (in water zetten) en eigendom overdragen op sjabbat mag ook niet.
Wat breng je van tevoren dan wel mee?
Eigenlijk gewoon datgene wat je in andere gevallen wanneer je bij iemand op bezoek zou gaan, ook mee zou nemen. Een bos bloemen is altijd goed. Joodse huizen hebben op Sjawoe’ot (Wekenfeest) en Rosj Hasjana (Nieuwjaar) extra veel bloemen. Voor Sjawoe’ot als verwijzing naar de ‘groene’ berg Sinai waar op Sjawoe’ot de Tora werd gegeven aan het Joodse volk. De bloemen op Rosj Hasjana zijn in veel gevallen wit, of als het een samengesteld boeket is, overwegend wit. Als verwijzing naar de kleur van de reinheid en onschuld. Dit zijn elementen die op het Joodse Nieuwjaar in de sjoeldienst, waar alles draait om boete en vergeving, centraal staan.
Wil je wat anders dan bloemen geven?
Wanneer het eten of drinken betreft, denk er dan aan dat het kosjer is. Raadpleeg hiervoor de Kasjroetlijst.
Kom je op Pesach op bezoek, bijvoorbeeld om deel te nemen aan de seider (avondmaaltijd op eerste twee avonden van Pesach waar de uittocht uit Egypte wordt herbeleefd), let er dan op dat het eten of drinken wat je meeneemt is kosjer lePesach – toegestaan is voor Pesach. Dergelijk voedsel is vrijwel uitsluitend verkrijgbaar in kosjere winkels.
Kom ook niet kort voor Pesach met een mooie fles whiskey. Want dat is niet geoorloofd op Pesach en je gastheer zal toch hopelijk niet geacht worden in staat te zijn binnen korte tijd een hele fles whiskey weg te drinken.

Aan tafel
Wanneer je een man of jongen bent: zorg dat je een keppeltje bij je hebt en zet het op zodra je binnen bent.
Op vrijdagavond steekt de gastvrouw en soms ook andere aanwezige dames of meisjes twee kaarsen aan en zegt na het aansteken een zegenspreuk waarbij zij de handen voor haar ogen houdt. Voor het avondeten wordt vaak eerst gezongen: Sjalom alechem – een welkom voor de sjabbat-engelen en Eesjet chajil – een loflied op de verstandige en flinke vrouw. Daarna aan tafel. De maaltijd begint met kiddoesj, een zegenspreuk over de wijn. Ga niet zitten, maar blijf voor of achter je stoel aan tafel staan en wees stil totdat je de wijn hebt opgedronken. De gastheer zegt (zingt) de zegenspreuk. Hij deelt wijn uit in kleine bekertjes of glaasjes. Eerst aan zijn vrouw, dan op leeftijd. Je kunt de wijn nadat je het bekertje hebt gekregen en bent gaan zitten, direct opdrinken.
Klaar met de wijn? Het bekertje gaat terug naar het schaaltje waar het op stond, en jij gaat net als de andere deelnemers aan de maaltijd naar de keuken of een fonteintje om handen te overgieten. Dat gebeurt met een kan of beker. Iedere hand wordt overgoten. Daarna zegt ieder voor zich een beracha (zegenspreuk) die eindigt met de woorden ‘Al netielat jadajiem’. Het gezelschap keert terug naar de eettafel, waar iedereen gaat zitten. Wees vanaf het overgieten van de handen stil totdat je een stukje brood uitgedeeld hebt gekregen en op hebt gegeten. De gastheer snijdt de broden (challes) aan en deelt aan iedere een stukje in zout gedoopt brood uit. De maaltijd gaat verder zoals elders ook gebeurt. Aan het einde van de maaltijd wordt gebensjd, dit is het dankgebed na de maaltijd dat hardop wordt gezegd en grotendeels door alle disgenoten wordt meegezongen. Er bestaan fonetische teksten van het bensjen.
De lunch op sjabbat en feestdagen voltrekt zich langs de zelfde weg, met uitzondering van het feit dat niet eerst wordt gezongen en dat de kiddoesj soms zittend wordt uitgesproken.

In sjoel
Wie een sjoeldienst bij gaat wonen, houdt met het volgende rekening.
Een sjoeldienst op sjabbat(zaterdag)ochtend duurt ongeveer twee uur en begint meestal om 9.00 uur of 9.30 uur. Wie als buitenstaander komt, hoeft niet stipt op tijd te zijn. Een half uur of drie kwartier na het begin van de dienst is een prima tijd om binnen te lopen. Zet wel je mobiele telefoon uit.

Er is een mannen- en een vrouwendeel. Dus realiseer je wanneer je samen met je echtgeno(o)t(e) binnenkomt, dat je voor de duur van de dienst niet bij elkaar kunt zitten.
Mannen en getrouwde vrouwen dragen iets op hun hoofd. Voor mannen is dat meestal een keppel (kipa), maar in beginsel voldoet ieder hoofddeksel. Vraag, wanneer je bent uitgenodigd door iemand om in sjoel te komen, van tevoren een keppel of vraag bij binnenkomst er onmiddellijk naar.

De dienst voltrekt zich vrijwel geheel in het Hebreeuws. De gebeden en de uit de Torarol voor te lezen stukken staan in boeken met een Nederlandse vertaling zodat je, wanneer je weet waar in de dienst men zich bevindt, weet wat er wordt gezegd.

Sommige gebeden worden staand gezegd, bij andere kun je zitten. Er wordt ook gestaan wanneer er met de Torarol wordt gelopen of wanneer de kast waarin de rol wordt opgeborgen geopend is.
In of tegen één wand bevindt zich een kast met een gordijn er voor. Hier worden de Torarollen bewaard. Hoewel de stoelen niet altijd in die richting staan opgesteld, worden sommige gebeden wel staand in de richting van die, oostelijke, muur uitgesproken.

Hoewel er zo nu en dan wel wat wordt gepraat in sjoel, is het gedurende sommige gebeden in ieder geval niet toegestaan te spreken.
Als de sjoeldienst ten einde is, wensen de sjoelbezoekers elkaar in het Hebreeuws ‘sjabbat sjalom’ of ‘goed sjabbes’.

Na afloop van de dienst is er meestal nog een bijeenkomst voor de gemeenteleden, de kiddoesj, waarbij een kopje koffie wordt gedronken en de onderlinge contacten worden onderhouden.
Daarmee komt de rol van de sjoel in andere dan de puur religieuze zin tot uitdrukking. De sjoel wordt dan ook een ontmoetingsplaats, waar gezelligheid en saamhorigheid van een persoonlijk en gezamenlijk netwerk worden gesmeed en geconsolideerd.

FAQ’s Jodendom

SJABBAT-TIJDEN

Wajeetsee

Contact