Rabbijn Evers: is Chanoeka een spiritueel feest of vieren we een militaire overwinning?

Is Chanoeka een spiritueel feest van licht of gaat het ook om de Joodse zelfstandigheid en de verdrijving van vreemde heersers?

In 1172 – de Joodse geleerde, filosoof en arts Maimonides leefde toen pas zes jaar in Egypte – werden de Joden in Jemen lastig gevallen door fundamentalistische Mohammedanen. De Jemenitische Joden maakten in die tijd een geestelijke crisis door.  Zij wendden zich tot Maimonides met de vraag wat hen te doen stond. In een schrijven – later bekend als de lgèret Teman (de brief aan Jemen) – moedigde hij hen aan hun Joodse tradities te handhaven.

Zijn brief bracht troost maar Maimonides besefte, dat zijn broeders alleen met geestelijke steun niet geholpen waren. Hij ging naar de sultan van Cairo en wist hem te bewegen tot interventie ten gunste van de verdrukten. En zo geschiedde.

Eeuwigdurende vervolgingen
In zijn schrijven aan de Jemenitische Joden komt een opmerkelijke passage voor, waarin Maimonides zijn visie op de eeuwigdurende vervolgingen van het Joodse volk naar voren brengt.

Ik citeer enkele passages (vrij vertaald):
“Door het geven van de Tora heeft de Schepper ons een bijzondere plaats en functie gegeven in de wereld. … Deze uitverkorenheid hebben wij niet te danken aan onze superioriteit maar is een gevolg van de goede daden van onze voorouders… .

Na de uitverkiezing werden andere volkeren enigszins jaloers op de uitverkiezing van het Joodse volk. Ook zij wilden delen in de profetische extase bij de berg Sinaï. Dit werd geweigerd omdat zij de Tora niet wilden aanvaarden. Zo is het antisemitisme ontstaan…

Op twee wijzen kunnen nu vervolgingen plaats vinden: sommigen zijn erop uit het geestelijke erfgoed van het Joodse volk te vernietigen, anderen zijn erop uit de Joden in hun fysieke bestaan te bedreigen.”

Vaak hand in hand
Maimonides rangschikt de Grieken – en uiteraard ook het Hellenisme – onder de eerste categorie van vervolging en onderdrukking. Iets verder geeft Maimonides aan, dat beide vormen van vervolging vaak hand in hand gaan. Waarschijnlijk zag Maimonides de progroms van Antiochus Epifanes (2^e eeuw voor de gebruikelijke jaartelling) in eerste instantie als een religieuze strijd. Maar als een direct gevolg daarvan werden de Joodse bezittingen en het Joodse fysieke bestaan bedreigd.

Vandaar dat wij Chanoeka voornamelijk op spirituele wijze vieren. De oorlog was incidenteel maar de geestelijke boodschap is tot op de dag van vandaag actueel.