De Kohaniem en hun gevoel voor liefde voor het volk dat zij zegenen! Maar kijken naar de Kohaniem is ongepast…
Door: rabbijn Shimon Evers, Amersfoort
In Israël een dagelijks fenomeen, hier alleen op feestdagen. Velen van u zullen het wel eens meegemaakt hebben bij de ochtenddienst op de feestdagen. Bij de herhaling door de voorzanger van het staande gebed en bij de herhaling van het Moesafgebed (het toegevoegde gebed op feestdagen), gaan de Kohaniem op de verhoging staan voor de Aron HaKodesj, de Heilige Arke, en zegenen zij het volk. Kohaniem zijn afstammelingen in mannelijke lijn van Aharon de Hogepriester, de broer van Moshé. Het woord kohén betekent priester en de Kohaniem deden de dienst in de Tempel, daarbij geassisteerd door de Levi’iem, afstammelingen van Levie, de derde zoon van onze aartsvader Jakov.
Handen en voeten
Vaak staan er op de grafsteen van een Kohén een paar gespreide handen gegraveerd en op de grafsteen van de Levie een waterkan. Vroeger in de Tempel deden de Kohaniem blootsvoets dienst en voorafgaande aan de dienst overgoten zij hun handen en voeten.
Hiervan zien we wat terug bij de Priesterzegen die nu wordt uitgesproken. Enige tijd voordat de Kohaniem moeten optreden, doen ze hun schoenen uit en worden hun handen overgoten door een Levie. Indien er in sjoel geen Levie aanwezig is, dan wordt zijn taak waargenomen door een eerstgeborene.
Tijdens het uitspreken van de Priesterzegen houden de Kohaniem hun handen op een zodanige manier gespreid dat er 5 openingen tussen hun vingers ontstaan. Dit is gebaseerd op een zin: “G’d kijkt via 5 spleten”, naar de interpretatie van onze geleerden.
Niet kijken
Het is niet toegestaan om tijdens de Priesterzegen te kijken naar de handen van de Kohaniem. Om te voorkomen dat men per ongeluk toch kijkt hebben de Kohaniem hun talliet (gebedsmantel) over hun handen gespreid. Bovendien hebben de ontvangers de gewoonte om op dat moment wel hun gezicht naar de Kohaniem gericht te hebben, maar niet te kijken naar de Kohaniem. Velen hebben zelfs de gewoonte om zelf ook hun talliet over hun hoofd te trekken en anderen, die zelf geen talliet dragen, kruipen dan onder hun talliet.
Mijn ongetrouwde zonen, dragen nog geen talliet en tijdens de Priesterzegen kruipen ze onder mijn talliet. Ik ben vroeger vaak met Jom Tov in New York geweest in een sjoel met nog ruim 3000 (!) andere heren. Mij is wel eens verteld dat de mannensjoel, van bovenaf gezien, een prachtig golvenspel van tallietot was.
Er worden twee redenen gegeven voor het verbod om naar de handen van de Kohaniem te kijken.
Op het moment van het uitspreken van de Priesterzegen, rust de G’ddelijke Majesteit op de handen van de Kohaniem. Het wordt als ongepast beschouwd om te kijken naar de G’ddelijke Majesteit.
Een tweede reden is veel simpeler. Vele Kohaniem waren ambachtslieden en hadden dientengevolge ambachtshanden. Misschien zouden Kohaniem zich schamen om met deze handen, zo duidelijk zichtbaar voor iedereen, hun Priesterzegen te willen geven. Of zouden de ontvangers toch niet met het vereiste respect met Priesterzegen omgaan. Om te voorkomen dat de Priesterzegen niet wordt uitgesproken, kijken we niet naar de handen van de Kohaniem. Zo blijven zij het voorrecht houden om de Priesterzegen uit te spreken en houden wij het voorrecht om deze zegen te ontvangen.
Woord voor woord, met liefde
De tekst van de Priesterzegen wordt woord voor woord voorgezegd door de voorzanger en daarna nagezegd door de Kohaniem. Zo kan ook de wat minder bedreven Kohén toch zijn zegen geven. Vaak gebeurt dit met hele oude, traditionele melodieën. In Nederland heeft elke Jom Tov zijn eigen melodie. Internationaal gebuikt men vaak dezelfde melodie elke keer dat de Priesterzegen wordt uitgesproken. In Israël, waar de Priesterzegen dagelijks wordt uitgesproken, gebeurt het alleen op feestdagen op de speciale melodie, maar de dagelijkse Priesterzegen wordt gewoon woord voor woord gezegd.
Voorafgaande aan de Priesterzegen, spreken de Kohaniem een bracha, lofzegging, uit waarin ze G’d bedanken dat zij deze opdracht hebben gekregen om het volk te zegenen met liefde. Volgens één verklaring slaat dit op de Kohaniem. Opdat de Kohaniem echt goed hun zegen kunnen uitspreken moeten zij een gevoel van liefde hebben naar het volk dat ze nu gaan zegenen. Anderen verklaren dat het de bedoeling is dat de Kohaniem het volk zegenen, opdat er liefde zal zijn tussen de mensen van het Joodse volk.
Vrijdagavond en bij bijzondere gelegenheden
Vele ouders hebben de gewoonte om vrijdagavond hun kinderen te bentsjen, zegenen. Ze leggen dan hun handen op het hoofd van het kind en spreken dan onder andere
deze Priesterzegen uit. Sommigen doen dit alleen aan de vooravond van Jom Kippoer. Veel van mijn kinderen wonen in het buitenland en hoewel de communicatiemiddelen volop aanwezig zijn, is het nog niet gelukt om de handen over grote afstand op hun hoofd te leggen. Dus doen we het voor Jom Kippoer per telefoon. Of ze daadwerkelijk ook de telefoon op hun hoofd leggen, weet ik niet …
Menig rabbijn zal ook zijn toespraak tot een bar-mitswa of een bat-mitswa en bij een choepa eindigen met deze Priesterzegen.
De tekst van de Priesterzegen staat in de Tora, in sefer (boek) Bemidbar (Numeri), 6: 24,25,26.
Onze geleerden zien een boodschap in het feit dat het aantal woorden per zin oplopend is. De zegen wordt telkens groter. En ook het aantal letters, 60, heeft een diepere betekenis en wordt in verband gebracht met koning Sjelomo (Salomo), die 60 wachters had staan rondom zijn bed. Zo zijn deze 60 letters de wachters, rondom het Joodse volk. In de vertaling komt dit natuurlijk niet tot uitdrukking, maar het lijkt me een mooi einde van dit stukje om u allen deze zegen mee te geven:
Moge G’d U zegenen en beschermen.
Moge G’d Zijn gezicht naar U laten schijnen en U begunstigen.
Moge G’d Zijn gezicht naar U opheffen en U sjalom – vrede – geven.
Amén
