JOM KIPPOER: OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN MET ROSJ HASJANA
Aanstaande Sjabbat is het Jom Kippoer. Afgelopen week vierden we Rosj Hasjana.
Rosj Hasjana, Joods Nieuwjaar valt op de eerste twee dagen van Tisjri, de eerste maand van de Joodse kalender. Rosj Hasjana is het begin van het Joodse jaar en is de dag waarop de eerste mensen, Adam en Eva, geschapen werden. Rosj Hasjana is een dag van Oordeel, een Jom hadien.
Jom Kippoer daarentegen is de meest mensgerichte feestdag van het Joodse jaar. De mens wordt voornamelijk geconfronteerd met zichzelf, zijn gedrag tegenover G’d en medemens, zijn taak in de gemeenschap en zijn rol in de wereld.
Op Jom Kippoer worden onze zonden weggewassen. We staan de hele dag vastend, biddend en huilend in de synagoge. Het is de dag van inkeer en vergeving.
Rosj Hasjana en Jom Kippoer worden samen de Hoge of Ontzagwekkende Feestdagen genoemd, Jamiem Nora’iem.
Veertig is verandering
Met Jom Kippoer eindigen veertig dagen van inkeer. Het begon op rosj chodesj (begin) van de Joodse maand Elloel. Het eindigt op Jom Kippoer. Veertig dagen kunnen we onszelf veranderen. Het getal veertig spreekt boekdelen. Veertig duidt op verandering. De zondvloed duurde veertig etmalen.
Het mikwe, waar we van onrein rein worden, bevat veertig maten water (veertig se’a). Na veertig dagen wordt de foetus in de buik langzamerhand een mens. Mosje besteeg Har Sinai en kreeg de Tora na veertig dagen. Het Joodse volk groeide van slavenvolk tot volk van het Boek in veertig jaar in de woestijn. Waarom is veertig het getal van verandering?
Getalswaarde van de letter Mem is 40
Elke letter in het Hebreeuwse alfabet kent een geopenbaarde, uitgesproken klank en een stille, verborgen klank. Neem de letter ‘beet’. In het spreken is het een ‘b’, maar wanneer je het uitschrijft staat er ‘beet’. Alleen de ‘mem’ is qua uitspraak en verborgen letters gelijk. De ‘mem’ is tweemaal ‘m’. Het zichtbare en het verborgene worden gelijk. Veertig is verandering. Groei ontstaat wanneer wij ons potentieel realiseren, wanneer wij ons karakter veranderen en ons religieuze potentieel omzetten in realiteit.
Foto: complete Tora met mantel, schild en jad, te koop bij het Jad Achat.
Twee keer Avraham
De Akeda, de offerande van Jitschak (Isaac) was de grootste uitdaging van Avraham. Hij stond al met het mes in de aanslag toen een Engel uit de Hemel riep dat hij een dier moest offeren in plaats van zijn zoon. De Engel zei: ”Avraham, Avraham.” En Avraham antwoordde met: hineni, hier ben ik.
Waarom staat er twee keer Avraham? “Avraham, Avraham” betekent dat Avraham in staat was om zijn potentieel om te zetten in de realiteit, om zijn totale geloof ook op aarde duidelijk te maken. Wij mogen nooit gaan voor spirituele middelmatigheid en een geestelijk `minder dan had gekund’. We moeten streven naar het hoogste wat we kunnen bereiken. Avraham kon zeggen dat hij zijn potentieel gerealiseerd had. Wat kunnen wij zeggen?
Rabbi Naftali Tsvi Jehoeda Berlin
Tweehonderd jaar geleden leefde er een jongen van negen jaar oud, die zichzelf maar niet aan het Tora leren kon zetten. Op een avond hoorde hij hoe zijn ouders in een andere kamer over zijn toekomst praatten. Zijn wanhopige vader huilde, dat hij ondanks alles er niet in geslaagd was om zijn zoon aan het leren te krijgen. Vader en moeder kwamen tot de conclusie dat hij in de leer moest gaan bij een schoenmaker of een kleermaker en dat hij de jesjieve (school) moest verlaten. De jongen hoorde het gesprek van zijn ouders en viel geshockeerd in slaap.
Hij had een droom. Hij zag een boekenkast vol prachtige boeken. Hij zag daar een verklaring op de Tora, een verklaring op de halacha (Joodse wet), een eigen responsawerk en een commentaar op de Talmoed. In zijn droom kreeg hij te horen dat dat zijn boeken waren. De jongen werd wakker en begreep dat hij zich vanaf nu helemaal moest wijden aan de studie. Deze jongen werd de Rosj jesjiva (directeur) van Volosjzhin en heette Rabbi Naftali Tsvi Jehoeda Berlin (afgekort Netsiev). De Netsiev maakte een feestelijke dankmaaltijd toen hij een van zijn werken klaar had. Hij vertelde toen over zijn droom en de verandering in zijn leven:”Stel je eens voor wat er gebeurd was als ik niet volledig gepresteerd had!”
Heldenmoed
Verandering vereist moed en doorzettingsvermogen. Onze ouders hebben verwachtingen van ons maar ook G’d wil dat wij doorzetten en groeien, vernieuwen en het potentieel van onze nesjama (ziel) realiseren. Tesjoeva wil ons niet naar beneden drukken. Maar, stel je voor wat voor goede vader, wat voor goede vriend, wat voor goede man, wat voor goede vrouw je zou kunnen zijn… Kunnen we niet wat beter Sjabbat houden? Kunnen we niet wat meer tsedaka geven?
Van onze kinderen accepteren we het niet wanneer zij minder presteren dan zij kunnen. Maar, als volwassenen hebben we vaak een laag religieus zelfbeeld. We zien ons zelf niet als grote `achievers’ op het gebied van de religieuze wenselijkheden. Waarom gaan we niet wat meer naar sjoel? Waarom spreken we niet wat minder lasjon hara (roddel)? We zijn allang tevreden met onze middelmatige gezapigheid.
Hoger reiken
Tesjoeva is niet alleen maar veranderen, het is terugkeren. Het is hoger reiken, het is intensief zoeken naar verbetering. Net zoals we onze gezondheid proberen te optimaliseren en ons inkomen steeds willen verhogen, proberen we ook onze psyche te verheffen.
Rabbi Jehoeda Hannasi
De Talmoed (B.T. Bava metsia 85a) vertelt dat Rabbi Jose, zoon van Rabbi Eliezer, eens van het goede pad was afgedwaald. Rabbi Jehoeda Hannasi benoemde hem tot rabbi en gaf hem de titel rabbijn. Dit lijkt vreemd want Jose was helemaal geen rabbijn.
Rabbi Jehoeda Hannasi deed niets onwaarachtigs. Rabbi Jose was inderdaad een groot mens en immens geleerde. Zijn positieve karakter was alleen nog niet naar buiten gekomen. Pas toen Rabbi Jehoeda Hanassi hem wees op zijn verantwoordelijkheid en zijn potentieel, kwam zijn ware karakter naar voren. Dat is de bedoeling van Rosj hasjana: het verborgene naar voren brengen, meer willen dan we in deze moeilijke praktijk gerealiseerd hebben.
Geen millimeter verder
We zijn zwak en kwetsbaar. Maar elk jaar, zeker tegen het einde van de tien bekeringsdagen, beseffen we hoe we er weer totaal niet in geslaagd zijn om ook maar een millimeter verder te komen.
Ja, we zijn begonnen maar hebben het nooit afgemaakt. We voelen ons schuldig. We vragen ons af of we dit jaar weer dezelfde psychische pijnigingen moeten doormaken als er uiteindelijk toch niet veel verandert. Waarom moeten we beginnen als we het toch niet voleindigen?
Veertig jaar door de woestijn
Mosje trok met de Joden veertig jaar door de woestijn. Hij wist dat hij Israël niet binnen mocht. Hij stond daar aan de
Foto: Kiddoesj beker, te koop bij het Jad Achat.
grens met het Heilige Land en ‘scheidde toen drie steden aan de overkant van de Jordaan af’ (Deuteronomium 4:41).
Deze vluchtsteden waren bestemd voor mensen die per ongeluk doodslag op hun geweten hadden en moesten vluchten voor bloedwraak. Dit is moeilijk te begrijpen: Mosje staat midden in een ernstige toespraak over normen en waarden. Opeens meldt de Tora dat hij drie vluchtsteden heeft aangewezen.
Kon Mosje niet even wachten tot het einde van zijn moesar-droosje, zijn ernstige toespraak? Deze drie vluchtsteden aan de overkant van de Jordaan zouden pas gaan functioneren als de vluchtsteden in Israël ook operabel waren. Mosje Rabbenoe wist dat hij nooit in staat zou zijn om alle zes vluchtsteden, ook de drie aan de Israëlische kant van de Jordaan, te kunnen inwijden. Want hij mocht de Joden niet Israël binnenvoeren.
Basis voor de volgende stadia
Wat voor zin heeft het om een mitsva, een goede daad, te beginnen zonder hem af te maken?
Toch legt Mosje de fundamenten voor de volgende stadia in de mitsva. Ook al kan hij het zelf niet afmaken, toch begint hij ermee. Want als we maar beginnen met het vervullen van G’ds opdrachten is dat al een geweldige stap voorwaarts.
De bereidheid alleen al brengt de mens tot een hoger niveau. We weten nooit zeker of we de mitsva kunnen afmaken. Wanneer de Hoge Feestdagen voor de deur staan weten we nooit zeker of we werkelijk tesjoeva zullen doen. Toch moeten we dat blijven proberen. Het gaat erom hoe hard wij iets proberen.
Sjana tova oemetoeka, hier en in Israël, een sjana van sjalom en voorspoed, voor iedereen!
