Door: Rabbijn mr. drs. R. Evers
De wereld is gestoeld op de Tora, de tempeldienst – nu de gebedsdienst -, en goede menslievende daden. Het is een van de eerste lessen in Pirke Avot (Spreuken van de Vaderen). De Makkabeeen of Chasjmonaim in de Chanoeka-episode wilden slechts dat. Maar de wereld om hen heen was dit gedachtengoed en dus hen niet goed gezind.
Als wij dit jaar zoals ieder jaar en dat al 2135 jaar onze chanoekia aansteken, staan we stil bij de strijd van toen: de strijd om die basiswaarden weer centraal te stellen. Maar we staan ook stil bij onze eigen tijd. Afgelopen zomer bleek hoe drastisch het klimaat voor de Joden in Nederland en elders in West-Europa is gewijzigd.
De Chasjmonaim, geconfronteerd met de klimaatwijziging in hun tijd, besloten te kiezen voor hun eigen identiteit. Maar wat is die eigen identiteit van ons?
Met het oog op Chanoeka bestaat er tussen de befaamde scholen van Sjammai en Hilleel (1e eeuw n.d.g.j.) een meningsverschil omtrent de volgorde waarin de acht lichten aangestoken moeten worden (B.T. Sjabbat 21a). Beet Sjammai is van mening dat men de Chanoeka-lichten moet aansteken in een aflopende reeks, van 8 tot 1 kaarsje. Beet Hilleel meent echter dat de lichten in een oplopende reeks moeten worden aangestoken, zoals dit bij ons gebruikelijk is, van 1 naar 8 omdat wij steeds hoger willen stijgen bij het verspreiden van ons geestelijk licht. Wij volgen Beet Hilleel.
Symboliseert dit wellicht een stijgende lijn van spiritualiteit?
Wat moeten we doen in tijden als deze? We moeten iedere uitdaging aanpakken om te groeien, zelfs de negatieve.
Het Hebreeuwse woord voor crisis is masjbeer. Masjbeer betekent ook bevallingsstoel. Crises zijn niet alleen mogelijkheden maar ook geboorteweeën. Er ontstaat iets nieuws. Daarom zijn wij zelfs sterker uit alle crises van de afgelopen 4000 jaren gekomen dan wij daarvoor waren.
Op moeilijke momenten herinneren we ons waar we vandaan komen, wie wij zijn, en waarom we hier zijn. Moeilijke tijden kunnen geluk zaaien als we terug gaan naar onze roots.
Wij zijn hier op de wereld – als de beelddragers van het G’ddelijk beeld (vgl. Genesis I: 26 – dat is onze oorsprong en bron!) – om het spirituele licht brandend te houden en uit te breiden.
Dat is onze levensopdracht en ons doel. Dat is wat het Chanoekalicht ons leert: doorgaan, de moed niet opgeven, stijgen en naar buiten treden als het buiten geestelijk donker is.
Maar er is meer: het Chanoekalicht straalt ons eeuwig optimisme uit, dat onze dagelijkse angsten en zorgen als sneeuw voor de zon doet verdwijnen. We zien dat in veel aspecten van Chanoeka terug. Zelfs de kleine `dreidel’ of draaitol symboliseert onze niet aflatende hoop. In de tijd van de Makkabeeen leek de Joodse situatie `radeloos, redeloos en reddeloos’. Joodse kinderen mochten niet eens meer Tora leren. Als er een inval werd gevreesd van de Grieken, speelden de kinderen met een draaitol en deden ze alsof ze geen Tora leerden. Er gebeurden grote wonderen. We bleken sterker dan we dachten. Zoals een draaitol bij iedere worp anders terechtkomt, kan onze situatie op ieder moment ten goede wijzigen. Het kan verkeren, zei Brederode.
Er is nog meer: op de `dreidel’ of draaitol staan vier Hebreeuwse letters: de noen, gimmel, hee en sjien, de beginletters van `nees gadol haja sjam – een groot wonder gebeurde daar’. In deze beginletters kan je ook het woord `Gosjna’ – dat `naar Gosjen’ betekent. Gedurende de eerste galoet, ballingschap van het Joodse volk, toen Jakob met zijn familie naar Egypte verhuiste, streken ze neer in Gosjen, een afgelegen plaats in Egypte. Daar bleven ze hun identiteit trouw door zich in de Joodse leer en cultuur te verdiepen. Ondanks de vreselijke verdrukking, lukt het hun vast te houden aan hun identiteit.
Maar dat was lang geleden. We kijken nu vooruit. We leven in een moeizame, agressieve wereld. We hopen op bevrijding, vrijheid en blijheid. Het mag ons niet verbazen dat de zelfde letters noen (=50), gimmel (=3), hee (=5) en sjien (=300) in getallenwaarde gelijk zijn aan Masjieach (358). Mogen wij snel bevrijd worden van onze problemen en het grote toekomstperspectief van deze Wereldverlichter deelachtig worden.
Chanoeka sameach! Een vrolijk chanoeka!
