Op zondagmiddag 22 februari hielden Joden, moslims en christenen op het Jonas Daniel Meijerplein een demonstratie van tolerantie in een solidariteitswandeling.
De bijeenkomst van Salaam-Shalom kreeg een ludiek karakter door de bloemen, die werden uitgedeeld. Het was alsof het flower power tijdperk herleefde. Er werden vele speeches gehouden en gedichten voorgelezen. Maar de achtergrond vormde ernstige bezorgdheid.
Rabbijn mr drs. Raphael Evers, rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
We waren allemaal opgeschrikt door het terroristisch geweld van mensen die iedere balans in de maatschappelijke omgangsvormen uit het oog hadden verloren. Uitsluitend het eigen gelijk stond voorop, iedere vorm van zelfspot of zelfkritiek was ver te zoeken, wederkerigheid, verantwoording, rekenschap en enige humor bestond even niet meer.
Discussie en debat vlogen weer door de ether. Heeft Parijs invloed op de vrijheid van meningsuiting met betrekking tot religie? Moeten gelovigen berusten in het feit dat geloof en religieuze overtuiging onderwerp zijn van spot en kritiek? Zet het bekritiseren van geloof aan tot haat tegen gelovigen of geeft het een vrijbrief voor discriminatie? Mogen we in een rechtstaat inderdaad alles zeggen en schrijven wat we willen?
Wetgeving of verstarring
De institutionalisering van rechten en plichten in onze maatschappij leidt tot wetgeving maar ook tot verstarring. De dialectische structuur van het leven lijkt verloren te gaan. Een opwelling van medemenselijkheid, een spontane uiting van medelijden wordt gedefinieerd en gereguleerd. Vrijheid van religie, van meningsuiting en vergadering worden verplicht en in een juridisch keurslijf gedwongen.
Ondanks objectivering en concretisering van rechten (en plichten) blijf ik hameren op de juiste geestesgesteldheid van de burger.
We moeten blijven proberen spontane opwellingen naar de ander toe te combineren met de antithese hiervan: regulering en wetgeving.
De middenweg
Het ideaal luidt steeds een middenweg, een balans vinden tussen geven en nemen, tussen verantwoordelijkheid en zelfkritiek, tussen goed zijn maar niet gek, tussen egoïsme en altruïsme. Subjectief wisselt af met objectief, geïnspireerd door regelmaat en eigen inbreng, intiem maar toch formeel, emoties worden afgezet tegen gezond verstand. Zoals bij elke synthese is ook bij de mensenrechten de spanning tussen beide uitersten aanzienlijk. Soms dreigt de synthese te vervallen ten gunste van één der antithesen.
Het gedrag kan onwettig worden, de spontane actie vormloos. De spanning tussen vorm en inhoud gaat over in tegenstellingen tussen recht en liefde, wet en moraal, gedrag en attitude. Beide blijven belangrijk bij alles wat wij in ons korte leven ondernemen.
En wie bepaalt wat mag en kan in Nederland? De meerderheid der stemmen? Of de rechter misschien?
Fatsoen
Nee, wij met zijn allen. Het gaat om intermenselijke gevoeligheid. Het is geen kunst om iedereen in je omgeving te beledigen. Het gaat hier niet om angst voor aanslagen na een verkeerd gevallen cartoon maar om intermenselijke waarden, normen en fatsoen. Die borrelen bij fatsoenlijke mensen vanzelf uit hun binnenste op en zijn niet het gevolg van angstvisioenen over mogelijke aanslagen. Fatsoen dicteert dat je zeer duidelijk rekening houdt met de gevoelens van anderen.
Met alle beroep op vrijheid gaan de mensenrechten uiteindelijk om het creëren van een vredige en menswaardige omgeving. De Lubavitscher Rebbe, Rabbi Menachem Mendel Schneursohn heeft daar veel aandacht aan besteed. Ook het Jodendom lijdt onder het gebrek aan een goede omgeving. En dat kan alleen wanneer je rekening houdt met heel veel andere mensen, hun idealen, waarden en normen.
Het juridiseren van allerlei maatschappelijke fricties is geen goede zaak. Vele dingen kunnen we gewoon op onze klompen aanvoelen. We moeten niet altijd de grenzen van de wet willen opzoeken om ons gelijk maar te zien zegevieren. Soms getuigt het zelfs van morele lafheid om maar alles aan de rechter te willen overlaten. Die is ook maar een mens en heeft niet altijd de wijsheid in pacht. Ook het juridische proces heeft zijn beperkingen en ook de rechtsgang is geen oplossing van alle maatschappelijke euvels.
Een mensvriendelijke maatschappij
Zelfs Mozes en Aaron zochten vrede met Korach, Datan en Aviram, notoire ruziezoekers. Het gaat om een mensvriendelijke maatschappij.
Vrijheid van meningsuiting is geen eiland op zich. Het is een van de mensenrechten en als zodanig ingebed in het totaal van alle mensenrechten. Doel van de mensenrechten is het creëren van een prettige leefomgeving met basale waarden, waarin iedereen zo veel mogelijk zijn capaciteiten en talenten kan en mag ontplooien. De juridische realiteit is maar een klein deel van de werkelijkheid. Recht kan alleen gedijen waar fatsoen en respect de basis scheppen voor een tolerante maatschappij.
Sjalom, vrede boven eigen eergevoelens, kowed
Zelfs Mozes en Aharon – hoewel ze gezanten waren van G’d – moesten de moordenaar Farao toch met veel eerbied benaderen. Zij waren ook verder in de Tora in staat om de `sjalom’ vrede hoger te stellen dan hun eigen `kowed’, eergevoelens.
Anderen zwart maken is in vrijwel ieder rechtsstelsel verboden. Relativering en enige minzame zelfspot was bij ons altijd onderdeel van onze traditie. Maar dat is onze eigen verdienste. Dat anderen dat niet kunnen opbrengen, kunnen wij hen niet altijd verwijten. Nee, er bestaat geen recht om (nodeloos) intermenselijk te kwetsen.
In ons cultuurpatroon is een van de eerste lessen, dat we niet meteen een kalasjnikov inzetten tegen religieuze onmin maar doorpraten en discussiëren om een acceptabele intermenselijke omgangsvorm te vinden.
Antisemitische fictie
Helaas zijn uiteindelijk Joden vaak direct, maar ook indirect het slachtoffer van terreur. En niet alleen van de aanslag zélf, maar ook van de nasleep: ‘De Mossad zit erachter.’ Dit wordt tamelijk breed gedacht, helaas! Dat is complotdenken en dat moet zo spoedig mogelijk met wortel en al worden uitgebannen uit de denkwereld van sommige groeperingen. Dit heeft niets met de werkelijkheid te maken en is duidelijke antisemitische fictie in het kielzog van het aloude bloedsprookje.
