Sederavond is de avond van de vragen. Eigenlijk de avond van het vragen om een verklaring over ogenschijnlijk niet-logische situaties, de avond van het attenderen op dingen die eigenlijk niet kloppen. Van die “hé, hoe kan dat nou?”vragen. De vier vragen van Ma nisjtanna, zijn zulke vragen. De eerste vraag is: Ma nisjtanna, wat is het verschil? Wat is het verschil tussen deze avond en alle andere avonden. Die vraag over de situatie waarin wij ons bevinden is de kernvraag van de Seder.
Ruben Vis
Collectieve contemplatie
Een kind opvoeden doe je door middel van vaste patronen. Orde en regelmaat zijn basisingrediënten voor het grootbrengen van kinderen. Het is het kind dat de Ma nisjtanna vragen stelt. Omdat hij of zij observeert dat er af wordt geweken van de gebruikelijke orde. De Ma nisjtanna – wat is het verschil-vraag beheerst de hele Sederavond, zoals de hele Sederavond compleet in het teken staat van de collectieve contemplatie van wat het is Joods te zijn, wat het betekent een Joods volk te zijn. Koningin Màxima, zei ooit dat de Nederlander niet bestaat. Natuurlijk is dat zo. Ieder mens is anders, en met z’n 17 miljoenen vormen we samen de Nederlander. Wat de Nederlander is, waar we vandaan komen, wie we zijn, en hoe we zijn ten opzichte van onze niet-Nederlandse omgeving, het zijn vragen die eigenlijk nooit aan de orde komen. Het zou een vraag zijn die het Nationaal Comité 4 en 5 mei zou kunnen agenderen. Maar dat komt al zo moeilijk los van de abstracte invulling van het vrijheidsbegrip terwijl de vrijheid van meningsuiting (om nog maar te zwijgen van Joods-zijn) letterlijk onder vuur van de kalasjnikovs ligt in Europese hoofdsteden als Parijs en Kopenhagen.
Wij Joden stellen ons die vraag wel; jaarlijks op Sederavond. Ma nisjtanna? Wat is het verschil. Wat betekent het Joods te zijn. Maar ook: hoe kunnen we als Joden het verschil maken, van toegevoegde waarde zijn …?
Hoe is het in Godsnaam mogelijk dat we hier aan tafel zitten
Sederavond is de avond waarop we de vraag stellen hoe het in Godsnaam mogelijk is dat we hier aan tafel zitten, Sederavond vieren. Als onderdeel van het Joodse volk, een groepje mensen dat nooit groot is geweest en dat nu ook niet is. Een groepje mensen dat zo vervolgd is, zo geleden heeft, en by the way zo’n veeleisend geloof heeft, dat het tegen iedere conventie in en spottend met alle rationele normen toch nog bestaat. Dat is de Ma nisjtanna vraag die we elkaar jaarlijks stellen. Wat is dat verschil? Wat maakt dat verschil? De volkeren uit de tijd van de Tora, uit de tijd van de profeten, de tijd van de verwoesting van de Eerste Tempel en van de Tweede Tempel, de heersers uit de Middeleeuwen, en ga zo maar door. Geen van allen bestaan ze nog. Maar in hun tijd en nu in onze tijd en nog lang hier na, Ma nisjtanna, stellen wij op onze Sederavond die vraag.
Stalin is het niet gelukt
Na de val van het communisme in 1990 vestigde zich een jonge rabbijn in Kiev, de hoofdstad van Oekraïne. Er was nog een sjoel waar op sjabbatochtend nog wat oude mannetjes kwamen. Al gauw kreeg de rabbijn in de gaten dat ze met de bus of de auto naar sjoel kwamen. Hij legde ze uit dat het toch echt beter is om de auto te laten staan. Met als consequentie dat ze de grote afstand niet lopend zouden kunnen overbruggen en dus op sjabbat thuis zouden moeten blijven. Waarop een van de oude mannetjes reageerde: mijnheer de rabbijn, Stalin is het niet gelukt ons er van te weerhouden om naar sjoel te gaan; u moet niet denken dat het u wel zal lukken.
Een jaar van bezorgdheid
We beginnen de Sederavond met Ma nisjtanna. We eindigen de avond met Lesjana haba’a biroesjalajim, volgend jaar in Jeruzalem. Dat is het antwoord op de Ma nisjtanna-vraag. Volgend jaar zijn we in Jeruzalem. We hebben in Europa een jaar van bezorgdheid achter de rug. Na een jaar en na een lange intense Sederavond worden we weer bevestigd in de analyse van wat het Joodse volk in zijn grondslag is. Die diepgewortelde wens, die vurige hoop, die intens gekoesterde verwachting van meer dan tweeduizend jaar en die ogenschijnlijk onmogelijke ambitie zijn voor het Joodse volk zo karakteristiek. Ma nisjtanna – wat is het verschil? Dàt maakt het verschil!
