Ethiopische joden in Israel demonstreerden onlangs tegen racisme en onrecht. Wat leert de Tora ons over racisme?
Rabbijn mr. drs. R. Evers, rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
In Bemidbar 12:1-2 lezen we:
Mirjam en Aharon spraken over Mosje vanwege de Ethiopische vrouw, die hij gehuwd had want hij had een Ethiopische vrouw getrouwd. Zij zeiden: `Heeft Hasjeem dan alleen met Mosje gesproken? Hij sprak toch ook met ons? G’d hoorde dit’. De man Mosje was de meest bescheiden mens, die op aarde leefde.
Rasjie (1040-1105) legt hier uit dat wij het bericht over een Ethiopische vrouw niet letterlijk moeten nemen. Mosje had maar één vrouw, Tsippora, en die was een Midjanitische. Nu kan Ethiopische ook zwart betekenen en zou men kunnen vertalen dat Mirjam en Aharon spraken over de zwarte huidskleur van Tsippora. Sommige Midjanieten waren wellicht heel donker. Daar het Jodendom niet racistisch is – iedereen kan Joods worden – en uit de context niet blijkt dat Mirjam aanmerkingen maakte over Tsippora’s zwarte uiterlijk neemt Rasji hier aan dat zij spraken over Tsippora’s uitzonderlijke schoonheid.
Black is beautiful. Maar bestaan er voorbeelden uit de Tora, waaruit blijkt dat racisme verboden is? Toch willen wij onze eigen identiteit handhaven. Hoe doen wij dit? Kunnen kinderen wel racistisch zijn? Waarom zijn mensen gewoon gelijk hoewel ze lichamelijk van elkaar verschillen? Wat betekent de uitdrukking: “Wat jij niet wil dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet? Kunnen we een onderscheid maken tussen “verschillen zien” en discrimineren? Hoe kan het zijn dat iemand wel graag Chinees eet maar verder Chinezen discrimineert? Lijdt een racist aan een minderwaardigheidsgevoel of aan een meerderwaardigheidsgevoel?
Hoe verbinden we de neiging om nieuwe dingen te wantrouwen met het verbod uit de Tora om te roddelen? Zou racisme kunnen bestaan zonder dat mensen over elkaar roddelen?
Waarom is het zo gevaarlijk wanneer mensen over de Joden beweren dat ze rijk zijn, de media beheersen of een greep naar de wereldmacht proberen te doen? Is racisme meestal gebaseerd op angst dat de allochtonen de rijkdom van de Europeanen wegnemen? Zijn Joden allochtonen of autochtonen? Hoe kun je racisme afleren? Komt racisme ook voor bij dieren?
Tal van vragen die scholieren en studenten mij stelden toen de Joodse opvatting over racisme aan de orde werd gesteld. Maar wat is racisme eigenlijk? “In de meest algemene zin betekent racisme dat leden van een bepaald ras zich inherent superieur achten aan leden van een ander ras.”
Hoewel de term racisme meestal een negatieve lading heeft en wordt gebruikt in verband met rasgebonden vooroordeel, geweld, discriminatie of onderdrukking, zijn er ook andere omschrijvingen mogelijk.
Volgens de Conventies van de Verenigde Naties betekent raciale discriminatie “elk onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur gebaseerd op ras, huidskleur, afstamming, of nationale of etnische oorsprong die het doel of effect heeft van opheffing of aantasting van erkenning, genieting of uitoefening, op basis van gelijkwaardigheid, van mensenrechten en fundamentele vrijheden in het politieke, economische, sociale, culturele of enig ander veld van het openbare leven”.
Bestaan er verschillende voorbeelden uit de Tora. waaruit blijkt dat racisme verboden is?
De Tora gaat niet direct en duidelijk op het onderwerp afkomst in omdat afkomst niet werkelijk van religieus belang is. Maar uit verschillende regels kan men overduidelijk opmaken dat de Tora kleurenblind is en geen onderscheid maakt naar kleur of achtergrond.
Dit zien we onder andere in het gioer-proces, wanneer een niet Jood Joods wil worden. Dan vraagt het Beet Dien, het Joodse gerechtshof niet naar ras, huidskleur, afstamming, of nationale, religieuze of etnische oorsprong. Iedere serieuze kandidaat wordt in principe aanvaard. De Joden zelf zijn ook geen homogene groep qua ras, huidskleur, afstamming, of nationale of etnische oorsprong. Er bestaan zwarte Joden, witte Joden en gele Joden met veel verschillende afstammingen en oorsprongen.
Regelmatig wordt verder in de Tora de regel gesteld, dat ‘één en dezelfde wet voor iedereen geldt, voor de geer, de proseliet, de vreemdeling en de burger’. Racisme, dat leidt tot een verschillende juridische behandeling, is dus geen optie in het Jodendom.
Wat betekent de uitdrukking: “Wat jij niet wil dat jou geschiedt, doe dat ook een ander niet”?
Niemand wil beroddeld en besproken worden in negatieve zin. Tegen het Joodse volk werd en wordt doorlopend gehetzt en geroddeld. Joden worden van de meest waanzinnige complotten beticht en van de meest gruwelijke en slechte eigenschappen beschuldigd. Wij weten als geen ander wat racisme is in zijn meest gruwelijke uitingen. De Tora is hier duidelijk in:
“Ga niet als overbrenger van lasterpraatjes onder je volksgenoten rond” (Vajikra/Lev.19:16). Dit is het verbod van ‘lasjon hara’ en ‘rechiloet’. Dat is nu exact wat racisten doen. Lasjon hara is een kwetsende opmerking. Rechiloet betekent ‘het rondgaan als een marskramer en bij iedereen de (negatieve) praatjes over een ander neerleggen’. Zoals een venter van deur tot deur gaat om zijn koopwaar te slijten, zo gaat ook dagelijks geroddel van persoon tot persoon met achterlating van vernederende informatie over anderen. Lasjon hara en rechiloet zijn beide verboden, zelfs wanneer ze waar zijn.
Letterlijk levensvernietigend
De Chafeets Chaim (20e eeuw, Polen) liet zien hoe slecht en verderfelijk kwaadspreken is en dat dit in letterlijke zin het leven uiteindelijk kan vernietigen. Het is begrijpelijk waarom afzien van lasjon hara een levensverlengend effect heeft. Racisten willen dit willens en wetens niet begrijpen. De Tora is revolutionair en voedt de mens onder alle omstandigheden op.
Onze vrijheid van meningsuiting is beperkt
Het is verboden een vernederende en geringschattende opmerking over anderen te maken. Als zo’n opmerking op waarheid berust wordt zij lasjon hara genoemd. Berust zij ook maar gedeeltelijk op een leugen dan is dat ‘motsie sjem ra’, karaktermoord. Karaktermoord is vele malen erger dan ‘gewone’ lasjon hara. Racisten doen vaak niet anders. Men kan het niet vaak genoeg herhalen dat ook op waarheid gebaseerde opmerkingen lasjon hara zijn. De verdediging luidt vaak “Ja, maar ‘t is waar”. En dat is nu precies wat men beschouwt als een bevestiging van lasjon hara. Men mag de ander niet kwetsen. Onze vrijheid van meningsuiting is dus beperkt.
Waar negatieve propaganda toe kan leiden
Hitler begon zijn ‘Endlösung’, de massamoord op de Joden door hen eerst te belasteren en te beschuldigen van alle kwaad, ze later uit te sluiten en te discrimineren, ze daarna van hun menselijke waardigheid te ontdoen waarna het niet meer moeilijk was om ‘gewillige moordenaars’ te vinden om het ‘Joodse ongedierte’ te vernietigen. Uiteindelijk was al zijn propaganda niets anders dan continue lasjon hara, kwaadsprekerij. Schelden doet geen pijn, is een bekend gezegde. Maar het kan wel leiden tot de meest verwerpelijke vormen van discriminatie. Daarom is de Tora hier zo streng in.
