Binnenkort – 23 & 24 oktober 2015 parsjat Lech Lecha – worden er wereldwijd Sjabbat-dagen georganiseerd om aandacht te vragen voor het belang van onze wekelijkse rustdag.
Wat is de betekenis van Sjabbat? Wat stond onze Chachamiem, onze Geleerden, voor ogen toen zij de Sjabbat-rust uitbreiden en nog meer dingen verboden om er maar zeker van te zijn dat de centrale Sjabbatrust op geen enkele wijze in gevaar komt? Hoe zouden we arbeid en rust moeten waarderen? Wat is hun verhouding? Wat is de bedoeling van de Sjabbat?
Rabbijn mr. drs. R. Evers, rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
Wat is de bedoeling van de sjabbat?
Sjabbat is de bekroning van de Schepping. Sjabbatrust is een Tora gebod.
In de Tien Geboden wordt de Sjabbatrust als volgt geformuleerd:
“Gedenk de Sjabbatdag om die te heiligen; zes dagen zult u arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de Sjabbat (rust) van de Eeuwige, uw G’d; dan zult u geen werk doen, u, noch uw zoon noch uw dochter, noch uw dienstknecht noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw stede woont. Want in zes dagen heeft de Eeuwige de hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is; en Hij stopte de arbeid op de zevende dag; daarom zegende G’d de zevende dag en heiligde Hij die” (Exodus 8:11).
Bij het lezen van deze woorden komt altijd als eerste vraag op in welke categorie het voorschrift van de Sjabbatrust nu eigenlijk past: in de categorie mens-milieu, in de relatie mens-G’d of is dit een sociaal voorschrift omwille van de mens en zijn individuele of maatschappelijke welzijn.
En wat betekenen de woorden ‘al uw werk doen’? Hoe kunnen wij nu rusten alsof al het werk gedaan is?
“Zes dagen zult u werken en al uw werk doen”. Is het mogelijk voor een mens om al zijn werk te doen in zes dagen? Nee! Maar “rust alsof al je werk gedaan is!” is een oude Joodse wijsheid.
Leven of werken
Leven wij om te werken of werken wij om te leven? Gaat het om het zijn of om het hebben? De Sjabbatrust drukt ons met onze neus op de vraag naar onze uiteindelijke bestemming. De mens en de Sjabbat zijn elkaars partners. Rabbi Sjimon bar Jochai (begin tweede eeuw) leerde voor:
“De Sjabbat sprak tot G’d: ‘Heer der wereld, alles wat U geschapen heeft, heeft een partner. Maar ik heb geen partner!’ Toen sprak G’d tot de Sjabbat: ‘Het volk Israël zal je partner zijn’.
Toen Israël aan de voet van de berg Sinaï stond, sprak G’d tot hen: ‘Gedenk dat ik tot de Sjabbat sprak: het volk Israël zal je partner zijn: Gedenk de Sjabbatdag om die te heiligen’ (Exodus 20:8).
Zichtbaar teken van verbondenheid
In deze midrasj (achtergrondverklaring) wordt het verband gelegd tussen de heiliging van de zevende dag door G’d in Genesis 2:3 en de opdracht voor de mens om de Sjabbat te heiligen in Exodus 20:8. De Sjabbatrustdag is een duidelijk en zichtbaar teken van verbondenheid tussen G’d en het volk:
“Waarom is de winkel van Levie gesloten? Omdat hij de Sjabbat houdt. Waarom is Cohen gestopt met zijn werk? Omdat hij de Sjabbat houdt. De Sjabbatvierder getuigt van G’d die de wereld geschapen heeft, dat Hij Zijn wereld in zes dagen geschapen had en op de zevende dag rustte. Zo zegt de profeet Jesaja ook: ‘Jullie zijn mijn getuigen, is de G’dspraak van de Eeuwige en Ik ben G’d’ (43.12)”.
Deze gedachte van voltooiing door de introductie van het begrip rust ligt al aangeduid in een verklaring van de Toracommentator Rasji (1040-1105) op Genesis 2:2. Daar staat aan de ene kant: “G’d voltooide op de zevende dag” maar ook “G’d staakte op de zevende dag”. Eerder, aan het einde van het eerste hoofdstuk van Genesis wordt gesuggereerd dat hemel en aarde reeds op de zesde dag voltooid waren. Wat werd er toegevoegd op die zevende dag? Rasji lost de schijnbare tegenstrijdigheden simpel op: “Wat ontbrak er na de zes scheppingsdagen nog aan de wereld? Rust! Toen de Sjabbat kwam, kwam ook de rust. Toen was het werk voltooid en klaar”.
Op de Sjabbat ontstond dus het begrip ‘rust’. Wanneer wij de woorden van Rasji juist analyseren, gebruikt Rasji hier het Hebreeuwse woord ‘menoecha’, dat associaties wekt met een positieve benadering in de zin van vreugde, ontspanning, harmonie en spirituele ontplooiing.
