(Bereesjiet / Genesis 47:28 – 50:26)
WAJECHI (en hij leefde).
- Ja’akov leeft 17 jaar in Egypte als hij zijn einde voelt naderen.
- Hij laat Joseef zweren dat hij hem zal begraven in de spelonk Machpela.
- Ja’akov is blind. Bij de zegen legt hij zijn rechterhand op het hoofd van Efraïm, de jongste en zijn linkerhand op het hoofd van Menasjee. De jongste zal groter worden dan de oudste.
- Ja’akov ontbiedt dan zijn andere zonen voor een beracha (zegen).
- Ja’akov krijgt een grote begrafenis in de Machpela.
- Na hun vaders dood vrezen de broers de wraak van Joseef maar hij stelt hen gerust.
- Als ook hij zijn einde ziet naderen voorspelt hij, dat G’d hen zal uitvoeren en laat hen zweren dat de broers zijn gebeente zullen meenemen.
- Joseef werd 110.
Vajechi is de 12e en laatste parsja in Bereesjiet. Vajechi telt 85 pesoekiem, verzen, 1158 woorden, 4448 letters en is hiermee de 44e na langste parsja.
VERDIEPING I: HET BALSEMEN VAN JA’AKOV
Ja’akov was overleden. Joseef viel op zijn vaders gezicht, huilde en kuste hem, zoals G’d had voorspeld (Gen. 46:4): “Joseef zal je ogen sluiten”. Ja’akov werd gebalsemd door Egyptische experts. Is balsemen toegestaan volgens de halacha, de Joodse wet? Ik zal u de details besparen maar in noodgevallen, zoals vroeger in het Wilde Westen, als er overledenen over lange afstanden vervoerd moesten worden naar Joodse begraafplaatsen, werden ze op de Joodse manier, a la Ja’akov inderdaad gebalsemd. Veertig dagen lang werden er heerlijk ruikende specerijen en oliën over Ja’akov uitgegoten. Zo was het lichaam langer bestand tegen ontbinding. Het balsemen duurde in Egypte veertig dagen maar tegenwoordig duurt het veel korter. Wanneer een overledene vervoerd wordt naar Israël, wordt hij neergelegd in een houten kist, waarom heen een loden kist wordt gelegd. Deze wordt dichtgeplakt waarna er weer een kartonnen `kist’ omheen wordt gelegd.
Joseef en zijn broers zaten sjiwwe, hielden de treurweek, scheurden hun
kleren en deden as op hun hoofd. De Egyptenaren huilden zeventig dagen over
Ja’akov. Waarom zo lang? Zij realiseerden zich dat Ja’akov een einde had gemaakt aan de hongersnood.
VERDIEPING II: BONDING MET TSADDIKIEM, GAVE MENSEN
“En Ja’akov leefde in het land Egypte 17 jaar en het leven van Ja’akov was 147 jaar” (47:28). In de midrasjiem (uitleggingen) van Chazal (onze Wijzen) heet het begin van deze parsja een parsja setoema, een gesloten afdeling omdat het Joodse hart werd gesloten en onontvankelijk werd voor de meer spirituele kanten van het leven door de zware verdrukking van Egypte.
Maar begon de slavernij dan direct na het overlijden van Ja’akov? We weten, dat de slavernij pas na de dood van de kinderen van Ja’akov begon, geruime tijd later!
Het gaat de Tora niet om de fysieke verdrukking maar om de geestelijke benauwenis van de Joden in Egypte. Gedurende zijn leven was Ja’akov in staat om een hoog geestelijk niveau te handhaven, ook bij zijn kinderen. Maar zodra Ja’akov was overleden, waren de Bnee Jisraeel hun rolmodel kwijt. Hun spirituele niveau daalde direct zienderogen.
Het is uitermate belangrijk een band te hebben met een talmied chagam (geleerde) of een tsaddiek, die in staat is ons continu op een hoger niveau te brengen. Zeker buiten Erets Jisraeel leven we in spiritueel moeilijke omstandigheden. Des te meer noodzaak ons met `gave’ mensen te verbinden om geestelijk stevig in het zadel te blijven. Daar ligt onze opening…
VERDIEPING III: HAASTIGE SPOED IS ZELDEN GOED
Wat was er aan voor af gegaan? Vlak na de dood van Ja’akovs geliefde vrouw Racheel, verplaatst Ja’akov zijn bed naar de tent van Bilha, de bijvrouw bij Racheel. Dit schoot bij Re’oeween, zoon van Lea, in het verkeerde keelgat. Lea moest Ja’akovs nieuwe hoofdvrouw worden.
In de beracha aan zijn kinderen vermeldt Ja’akov bij Re’oeween, dat hij de eerste vrucht van zijn mannelijke kracht (zijn eerstgeborene) is maar dat hij onstuimig is als water. Re’oeween zal niet de voornaamste onder zijn kinderen zijn omdat hij zijn vaders bed heeft beslapen. Hiermee heeft hij zijn vaders bed ontwijd (49:4).
Voordat we verder gaan wil ik eerst ingaan op een voor de hand liggende vraag: is dit een beracha (zegen)? Het lijkt eerder het omgekeerde!? Rav Jeroecham Levovitz wijst ons op het belang van een diepgaande psychologische analyse. Als iemand ons op een slechte eigenschap opmerkzaam maakt, die onze religieuze beleving stoort, is dat van eminent belang. Zo kunnen we alle obstakels op weg naar een intenser Jodendomsbeleving wegruimen. We hebben vaak de objectieve mening van een buitenstaander nodig om ons bewust te worden van onze psychologische kronkels, die ons religieuze geluk in de weg staan. Hetzelfde geldt voor positieve eigenschappen. Vaak hebben we niet goed door wat onze sterke kanten zijn. Als derden ons die aanreiken, kunnen we ons gelukkig prijzen, dat we de sleutel tot ons succes in handen hebben.
Hoe beschrijft de Tora Re’oeweens vergrijp? `Re’oeween ging heen en lag bij Bilha’ (Gen. 35:22). Volgens de Talmoed vergist iedereen zich die denkt dat Re’oeween geslapen heeft met Bilha. Dit lijkt de letterlijke vertaling van de Tora misschien wel aan te geven maar is een foutieve uitleg. Het wordt Re’oeween alleen aangerekend alsof hij met Bilha heeft geslapen. Maar het enige wat Re’oeween deed was Ja’akovs bed verschuiven. Hij beging hiermee een grove fout, dat wel. Inmenging in de intieme affaires van je ouders wordt gezien als een zware overtreding. Het geldt als `liggen bij Bilha’.
Verlies van kehoena en malchoet
Re’oeween verloor hiermee zijn recht als bechor (eerstgeborene) op het Joodse leiderschap, kehoena (priesterschap) en malchoet (koningschap). Een koning moet onder alle omstandigheden `cool, calm en collected’ blijven.
Iemand die overhaast te werk gaat kan ook niet dienen in het Beth hamikdasj, de Tempel. Hoewel bekend is dat de kohaniem (priesters) `zeriziem’ (vlijtig en snel) waren, betekent deze snelheid niet, dat ze overhaast te werk gingen. `Zeriziem’ betekent eerder vastberaden en kundig om hun taak zonder fouten uit te voeren.
VERDIEPING IV: DAG EN NACHT TORA: VOOR IEDEREEN WEGGELEGD
Bij de berachot (zegeningen) voor zijn kinderen plaatst Ja’akov Zewoeloen voor Jissachar: “Zewoeloen zal aan het strand van de zee wonen… Jissachar is een benige ezel die tussen de grenzen neerligt” (49:13-14).
Zewoeloen was de man die de hele dag hard werkte voor zijn parnose (levensonderhoud). Hoewel Zewoeloen ook tijd besteedde aan Tora-leren, bestond het grootste deel van zijn leven uit werken. Jissachar had zijn leven gewijd aan Tora leren.
Vele Joden, die niet in staat waren om veel tijd vrij te maken voor Tora studie, gaan een partnership aan met een talmied chagam (geleerde), die het wel kan volhouden de hele dag te `lernen’. De spirituele opbrengst van het Tora-leren werd over beiden verdeeld. Anders dan tefilla (dawwenen, bidden) dat men alleen zelf kan doen en onmogelijk kan worden uitbesteed, is het bij de verdienste van Tora mogelijk dit te delen met degene, die de bestaansmiddelen van de talmied chagam verzorgt.
In Spreuken der Vaderen (3:17) staat: Zonder meel, geen Tora. Zonder levensonderhoud kan men geen Tora studeren, verklaart Rasji. Zonder bron van inkomsten is men constant bezig met zoeken naar voedsel en is er geen tijd of energie over om Tora te leren. Wanneer men echter geen Tora bestudeert, heeft geld verdienen ook geen zin, stelt Rabbenoe Jona (13e eeuw). Als men wel Tora leert maar onvoldoende inkomen heeft, zal men uiteindelijk geen Tora meer kunnen studeren vanwege extreme armoede, aldus de Misjnaverklaarder Tiferet Jisra’eel.
Als degene, die werkt een compagnonschap aangaat met een talmied chagam, hebben zowel degene, die leert als degene, die werkt het zechoet, de verdienste van Talmoed Tora. Talmoed Tora is voor iedereen verplicht maar niet voor iedereen haalbaar. Hetzelfde geldt voor een vader en een zoon, die niet voldoende financiën hebben dat ze beiden gaan `lernen’. De Talmoed beslist, da als de zoon een betere `kop’ heeft, de vader zijn zoon moet laten leren. Hoe vervult de vader dan zijn mitswa (gebod) van Talmoed Tora? Door middel van het leren van zijn zoon. Als de vader zelf kan lernen moet hij dat vooral doen. Maar hij kan het zechoet van Talmoed Tora ook verwerven door anderen te supporten in hun lernen.
