Bij een bijeenkomst van Shalom Salaam, een groepering die Joden en Moslims dichter bij elkaar probeert te brengen, sprak ik Joden en Moslims, alsmede vele vluchtelingen, die gezamenlijk uit een opvangcentrum in Amsterdam Zuid Oost naar de bijeenkomst in De Hallen in Amsterdam OudWest waren gekomen. Moslims en Joden stonden stil bij de vraag wat de betekenis is van vriendschap, verbondenheid en samen Auschwitz herdenken. Nooit meer Auschwitz betekent: zorg dat mensen niet van hun menselijkheid ontdaan kunnen worden.
Rabbijn mr. drs. R. Evers, rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
Waarheid als verbondenheid
In het Jodendom is er steeds discussie over de vraag wat belangrijker is: de waarheid of vrede. Na een interessant dispuut besluit de Talmoed dat vrede belangrijker is.
Waarheid en Sjalom
Waarheid ontstaat wanneer de mens ‘intreedt’ en zich inleeft in het standpunt van de ander. In die zin is waarheid verbonden met sjalom, met vrede, die het resultaat is van het zich empatisch verplaatsen in het standpunt van de andere. Het is absolute waarheid … alleen andermans waarheid. En dat moeten we respecteren.
Al te vaak is onrecht gepleegd in de naam van deze waarheid die het standpunt van de andere met een afwijzend, denigrerend handgebaar wegwuift.
Al te vaak is er gehandeld in de naam van deze waarheid die wezenlijk onwaar is. Mijn waarheid is immers niet “de” waarheid. Waarheid komt slechts tot stand in verbondenheid met de medemens.
Het mag geen toeval heten, dat deze belangwekkende bijeenkomst juist vandaag valt. Het is vandaag Shoa Memorial Day. 27 januari is de bevrijding van Auschwitz en op 31 januari is de officiële Auschwitz herdenking.
Salaam Shalom schreef mij: “Wij gaan samen dan ook in dit kader na een moment van bezinning, vriendschap, overwinning, solidariteit en HET LEVEN vieren de 27e. En 31 januari gaan wij, Salaam Shalom, naar de herdenking en een krans leggen bij het Auschwitz monument.
Wat betekent Memorial Day voor ons? Een kennis schreef eens:
Ik ben zelf verschillende malen in Yad Vashem geweest. Een zeer sterke ervaring kreeg ik, toen ik een hele tijd stil stond in het Spiegelmonument voor de kinderen. Ik keek naar de brandende kaarsen die weerspiegeld werden in de spiegels. Andere mensen schuifelden mij voorbij en ik luisterde naar de monotone stem die de namen en de leeftijden van de kinderen voorlas, eindeloos. De tranen stroomden over mijn wangen. Ik moest denken aan G’ds belofte aan Abraham, dat zijn nageslacht talrijk zou zijn als de sterren van de hemel … Peilloos diep lijden.
Wij leven nu in een andere tijd, maar angst en wantrouwen jegens de ander zijn sindsdien weer groot geworden. Angst en wantrouwen brengen mensen ertoe zich terug te trekken in de eigen groep, met uitsluiting van anderen. Als die uitsluiting maar ver genoeg gaat, ontstaat er een ontmenselijkt beeld van de ander, verdwijnt de zorg voor de ander uit het blikveld.
Nooit meer Auschwitz betekent: alle alledaagse moraal waarin de zorg voor de ander uitdrukkelijk een rol speelt en waarin solidariteit zich niet beperkt tot de eigen groep. Nooit meer Auschwitz betekent: zorg dat mensen niet van hun menselijkheid ontdaan kunnen worden.
Imre Kertész zei het zo treffend:
Houd nu eindelijk eens op (…) te zeggen dat Auschwitz niet verklaard kan worden, dat Auschwitz het product is van irrationele, met het verstand niet te vatten krachten, want voor het kwaad is altijd wel een rationele verklaring te geven. (…) Wat werkelijk irrationeel en onverklaarbaar is, is niet het kwaad, maar daarentegen het goede.
En Kertész wijst erop dat er zelfs in concentratiekampen, zelfs in Auschwitz mensen waren die anderen hielpen, die zelfs in het kamp vasthielden aan de alledaagse moraal, de zorg voor de ander, en die daarmee de ontmenselijking tegengingen.
Jullie schreven mij:
“We zijn samen goed op weg maar we zijn er nog lang niet. Haat, geweld, racisme, wantrouwen, onveiligheid en bevolkingsgroepen die tegen elkaar worden opgezet zijn helaas nog steeds een dreiging waar we tegen moeten strijden. We willen stil staan bij de noodzaak van vriendschap en onderlinge solidariteit tussen joden en moslims en eigenlijk iedere burger, ieder mens ongeacht zijn achtergrond.”
Dat is hard nodig in deze tijd.
