Shlomo Riskin: Waarom kan ik op Sjabbat niet op Facebook of Instagram of teksten met mijn vriend of vriendin?
Zes dagen mogen er fysiek creatieve activiteiten worden gedaan, maar de zevende dag zal bijzonder zijn voor jullie, een dag van volkomen werkonthouding (Sjabbat Sjabbaton) ter ere van de Eeuwige …; jullie mogen in geen van jullie woningen vuur ontsteken op Sjabbat. (Ex. 35:2,3)
Waarom kan ik op Sjabbat niet op Facebook of Instagram of teksten met mijn vriend of vriendin? Ik begrijp dat het verboden is voor mij om fysiek veeleisende activiteiten te verrichten zoals metselen of zelfs gedurende acht uur werken op kantoor, maar een eenvoudig smartphone-communicatie naar een vriend of vriendin is toch geen werk? Is menselijke communicatie niet het doel van de rustdag van Sjabbat? Er komt geen “vuur maken” aan te pas. Waarom is communicatie via mijn smartphone op Sjabbat dan verboden? Een vraag die ik in dit internettijdperk keer op keer krijg. De parasja van deze week geeft er een antwoord op.
De parasja Vajakhel die we deze week lezen, leert duidelijk dat Sjabbat meer is dan een onderbreking van de fysieke activiteiten waarmee we gedurende de rest van de week bezig zijn. Het is meer dan een welkome dag van lichamelijke rust uit een zesdaagse werkweek waarin lichamelijke inspanning wordt gepleegd. Ja, Sjabbat betekende (en betekent) een ophouden met lichamelijke arbeid. Voor de mensheid en de menselijke geschiedenis was dat al heel wat: stoppen met zwaar lichamelijk werk. Een rustdag inlassen maakte het leven dragelijk, leefbaar en plezierig.
Maar als dat het hele punt van Sjabbat zou zijn, dan zou men Sjabbat comfortabel en ontspannen in bed door kunnen brengen, zonder ook maar enige activiteit. En dat is niet wat de tekst in de Tora ons leert: “De zevende dag zal bijzonder zijn voor je, een Sjabbat van volledige werkonthouding [Sjabbaton, een speciale dag van meer dan lichamelijke rust] voor de Eeuwige,” een gewijde dag gewijd aan God en niet alleen het vermoeide lichaam aan te laten sterken door een dag in bed door te brengen!
Dit punt wordt duidelijk gemaakt door Nachmanides in zijn Tora-commentaar (Ramban op Leviticus 23:24), waarin hij het woord Sjabbaton verklaart. Het extra woord Sjabbaton na het woord Sjabbat, leert dat in aanvulling op het negatieve verbod op het verrichten van werk (melacha) op Sjabbat er ook een positief gebod is, namelijk een gebod tot positieve en herkenbare expressie van Sjabbat. Waarin manifesteert zich dit gebod? Dit is: “Sjabbat menoecha”, spirituele activiteit die kan worden bereikt op de ene dag waarop het individu wordt bevrijd van zijn noodzakelijke door de weekse zwoegen. Iets wat geldt, zo voegt Nachmanides toe, voor iedere Sjabbat en iedere Jom tov (feestdag).
Maimonides ontleent hetzelfde positieve Tora-gebod uit de woorden van de Tien Geboden met betrekking tot de Sjabbat “opdat jouw niet-joodse knechten rusten zoals jij” (Deut. 05:14) – een positieve, geestelijke rust die zou moeten gelden voor de hele mensheid! Daarom is er een Tora-opdracht (Sjabbaton of Lema’an janoeach) je niet bezig te houden met dingen te doen op Sjabbat die worden geassocieerd met werk gerelateerde activiteiten gedurende de week, zoals het gebruik van je smartphone.
Maar het is nog heel wat meer dan dat. Wanneer je de tweede Misjna in het zevende hoofdstuk van het traktaat Sjabbat bestudeert, zal je zien dat de volgorde van de genoemde 39 verboden creatieve activiteiten gaan van de productie van brood naar de productie van kleding, de productie van leer, tot werkzaamheden om constructies te bouwen.
In feite, leert de Misjna dat, hoewel het legitiem is om te voorzien in de basisbehoeften van het menselijk bestaan: voedsel, kleding en onderdak, gedurende de zes werkdagen van de week, Sjabbat ons moet herinneren aan de essentie en het doel van het menselijk leven: te communiceren met onze familieleden en met leden van de gemeenschap, om gevoelig en bewust contact met de hoogste schepselen van de natuur om ons heen te hebben (met de Goddelijke verschijning om ons heen, zoals die zich manifesteert in de mensen die we ontmoeten) en met de “ziel van het leven” (nisjmat chaim) die in ieder van ons is geplant. Sjabbat is een dag die opzij is gezet voor reflexie en om uitdrukking te geven aan de essentie van ons zijn, van ons wezen: het “waarom”, waarvoor ik leef, in plaats van hoe verder te gaan om zo comfortabel mogelijk te leven.
Is het niet zo dat onze generatie meer intermenselijke communiceert, maar er sprake is van minder echte communicatie dan ooit tevoren.
Wij zijn voortdurend bezig met het sturen en ontvangen van smartphone berichten. Maar voordat we kunnen lezen wat binnenkwam, zijn er al twee of meer nieuwe berichten ontvangen. We “zien” wat onze ‘vriend’ heeft geschreven, maar we horen niet het geluid van zijn stem en gezichtsuitdrukking, die authentiekere uitingen zijn van zijn of haar ware innerlijke gevoelens.
Onlangs las ik over een jong meisje dat haar 500 Facebook “vrienden” had uitgenodigd voor haar verjaardagsfeestje. Niet een ervan was komen opdagen. Ik kan in een belangrijke vergadering of bespreking zitten, maar onze ogen maken nauwelijks contact. Mijn gesprekspartner kijkt maar steeds op zijn smartphone om nieuwe berichten te lezen en te beantwoorden. Een paar weken geleden zag ik een kersverse bruid en bruidegom “samen” eten in een restaurant. Hij op zijn telefoon en zij op haar telefoon; ze spraken niet met elkaar!
Sjabbat geeft ons de kans om gedurende één dag per week “plugged off” te zijn. Daardoor zal je de andere dagen van de week met meer succes “plugged in” kunnen zijn.
Sjabbat sjalom
Rabbi Shlomo Riskin, opperrabbijn van Efrat, Israel
Parsjat Vajakhel 5776 -2016, Exodus 35: 1- 38:20
