Hoe komt het dat er zoveel ‘ruimte’ lijkt tussen het begin en het einde van de sjabbat.
Bijvoorbeeld begin sjabbat 20.25 uur, einde 23.06 uur. Het is toch ook nog helemaal niet donker om half negen ‘s avonds? Heeft het misschien te maken met het aansteken van de sjabbat kaarsen?
Door: rabbijn Shimon Evers
Vroegste sjabbat-tijd, uiterste sjabbat-tijd en einde van sjabbat
Laten we beginnen met een aantal opmerkingen vooraf. Er is een vroegste tijd op vrijdagmiddag om sjabbat te beginnen en er is een uiterste tijd op vrijdagmiddag om sjabbat te beginnen. Anders geformuleerd, eerder dan de vroegste tijd kan niet en later dan de uiterste tijd kan ook niet.
Laten we beginnen met de uiterste tijd op vrijdagmiddag, namelijk zonsondergang. Maar….., onze geleerden kennen hun pappenheimers en hebben een veiligheidsmarge ingebouwd en laten de sjabbat eerder beginnen. En natuurlijk is er discussie hoe groot die marge is, volgens sommigen 11 minuten, anderen denken aan 15 minuten. Vrij algemeen in de wereld wordt 18 minuten gehanteerd. En in Jeroesjalajim is het zelfs 40 minuten voor zonsondergang. Dit geeft dus wel een beetje speling, maar met zonsondergang is echt de sjabbat begonnen, of je wilt of niet.
En dan nu naar de vroegste tijd. Dit is een berekening gebaseerd op de tijden die een rol speelden bij het brengen van de offers. Volgens deze berekening kan men de sjabbat al laten beginnen ongeveer 1½ uur voor zonsondergang. Eerder dan dat is te vroeg en heeft het geen zin om kaarsen aan te steken.
Daarentegen over het einde van sjabbat is er (vrijwel) geen discussie. Men is het er over eens dat de sjabbat eindigt op het moment dat het helemaal donker is en men 3 middelgrote sterren aan de hemel kan zien staan.
De Loeach
Maar we zijn nog niet helemaal klaar. De samenstellers van de Loeach hanteren namelijk twee systemen voor het bereken van de aanvang van sjabbat. Een periode hanteren ze de uiterste tijd en een periode de vroegste tijd. Globaal gesproken komt dit overeen met de periode van de zomertijd en de periode van de wintertijd.
In de zomertijd kiest men er voor om de sjabbat zo vroeg mogelijk te laten beginnen. Voor gezinnen met kinderen biedt dit de mogelijkheid om nog enigszins op tijd aan tafel te zitten. Ter illustratie, de vroegste tijd in de zomer is ongeveer half negen, de uiterste tijd is iets voor 10 uur. Dat scheelt natuurlijk aanmerkelijk en door te kiezen voor de vroegste tijd heeft men meer aan zijn ‘vrijdagavond’. (Er zijn joodse gemeentes buiten Nederland die wel standaard kiezen voor het systeem van zonsondergang minus 18 minuten.) En dat betekent ook dat de aanvang van sjabbat ruim voor zonsondergang is en het verschil tussen de tijd van de aanvang van sjabbat en einde van sjabbat ongeveer 2½ uur is.
En dan nu naar de winterperiode. Zonsondergang is dan heel vroeg, op zijn vroegst zelfs al om half vijf. Dan hebben de samenstellers van de Loeach ervoor gekozen om de mensen zo veel mogelijk ‘werktijd’ te geven op vrijdag en hebben ze ervoor gekozen om de sjabbat zo laat mogelijk te laten beginnen. Dat is meestal ongeveer 15 minuten voor zonsondergang. En als je dan goed in de Loeach kijkt zal je zien, dat dan het verschil in tijd tussen begin van de sjabbat en einde van de sjabbat iets meer dan een uur is.
Door deze twee methodes van berekening van aanvang van sjabbat kunnen we ook de overgang van zomertijd naar wintertijd geleidelijk laten verlopen en wordt het niet abrupt een uur eerder sjabbat of een uur later sjabbat. Bij uitgaande sjabbat zie je wel die sprong van een uur bij overgang van zomertijd naar wintertijd en vice versa.
Natuurlijk zijn de tijden van sjabbat van belang. Even belangrijks is dat men de boodschap van sjabbat tot zich neemt. De wereld is niet zomaar ontstaan. Er is een Schepper van deze wereld en Hij heeft in zes dagen de wereld geschapen en de zevende dag als rustdag bestemd. Sjabbat Sjalom!!
