Boekrecensie
In 2012 verscheen van de hand van Tom Verwaijen Joods Gouda. Een Joodse geschiedenis vanaf 1737 tot omstreeks 1850. In het blad Misjpoge 26 (2013) 1, pp. 36-37 van de Nederlandse Kring voor Joodse Genealogie schreef toenmalig redactielid Harmen Snel een lovende recensie: “Een boek met veel informatie, prachtig geïllustreerd. Een boek waar de auteur trots op mag zijn.” Nu is het tweede deel als vervolg verschenen, met 375 pagina’s nog lijviger dan het eerste deel. Op de omslag een afbeelding van de ramen van het Centraal Tehuis voor Israelieten in Nederland gevestigd te Gouda met daarin de namen van de bestuurders.
Het boek is een welhaast volledig overzicht geworden van de Joodse bevolking te Gouda en de leden van de Joodse gemeenschap, die worden gevolgd tot ongeveer het jaar 1950. Belangrijk daarbij is dat de familiegeschiedenissen geen saaie geneologische opsommingen zijn geworden. Het zijn erg interessante verhandelingen over mensen die deel uitmaakten van de middelgrote Joodse gemeenschap van Gouda. Ook de economische bedrijvigheid komt aan de orde. Natuurlijk valt niet te ontkomen aan de donkere jaren 1940-1945, waarin van de 529 Joodse inwoners (medio 1941) bijna 70% van hen vermoord werden. In dat kader spreken de trieste verhalen boekdelen. Per straat staan de vermoorde Joodse Gouwenaren in een bijlage vermeld.
Schrijnender
Mogelijk nog schrijnender is de opgenomen Bijlage M: Foto’s van onbekende Joodse inwoners in Gouda rond 1941; 58 persoonsfoto’s, 1 foto van een ouder echtpaar en 1 foto met daarop 4 personen. De foto’s zijn gemaakt in fotostudio Daems in Gouda. Verwaijen kreeg de foto’s van een zoon van een overleden Joodse medewerkster van de fotograaf. Wat mogen wij hopen van deze naamloze foto’s, met daarop mensen die je aankijken….? We moeten er welhaast van uitgaan dat de meesten van hen de oorlog niet hebben overleefd. Maar… wie waren ze? De auteur meent dat het Duits-Joodse vluchtelingen waren, die van de bezetter opdracht hadden gekregen te vertrekken uit Den Haag en Leiden. Ze zijn in dit boek opgenomen in de hoop dat er mensen zijn die ze zullen herkennen en dit aan de auteur mededelen, opdat zij niet naamloos zullen blijven … . HIER een link op NIK.nl naar de foto’s van fotostudio Daems uit Gouda
Palestina-pioniers
Tom Verwaijen is bij het schrijven van Joods Gouda uitgegaan van het Joodse leven in deze Zuid-Hollandse plaats en niet zozeer van de beschrijving van de Joodse Gemeente aldaar. In het eerste hoofdstuk De Israëlitische Gemeente stapt de auteur daar dan ook zeer snel overheen. De voormalige Joodse Gemeenten Oudewater en Woerden, respectievelijk sinds 1877 en 1925 deel uitmakend van de Joodse Gemeente Gouda, worden daarom niet vermeld. Verwaijen besteedt aandacht aan het Armbestuur/Armtehuis en aan het Centraal Israëlietisch Oude Mannen- en Vrouwenhuis, dat later Centraal Tehuis werd genoemd, maar ook aan andere organisaties en verenigingen zoals de jeugdfarm Catharinahoeve voor Palestina-pioniers.
Israëlietische almanakken
Jammer vind ik het dat de auteur geen gebruik gemaakt heeft van de diverse Israëlitische almanakken uit de 19e en begin 20e eeuw. Hierin staan gegevens van alle Joodse gemeenten en de besturen vermeld. Daaruit zijn eenvoudig overzichten te maken die een beeld geven wie, waar, wanneer en hoelang zitting hadden in deze besturen. In het bekende Jaarboek 5674 (1913-1914) vinden we op p. 154 snel de namen terug van het Goudse kerkbestuur. In Joods Gouda II vinden we niet altijd deze bestuursfuncties bij de Joodse inwoners vermeld. Verder mis ik in de literatuurverwijzing het Reglement van de NIG te Gouda uit 1918, waarin achterin de namen van de kerkeraadsleden N. Mogendorff (voorzitter) en L. Frank (secretaris) zijn opgenomen. Ook zou het best kunnen zijn dat de archieven van de Joodse Gemeente niet bewaard zijn gebleven, maar dat zou dan in dit boek moeten worden aangegeven.
Uitstekende opvolger
Wie mocht denken dat het boek geen goede recensie waardig is, die heeft het helemaal mis. Het is een uitstekende opvolger geworden van het eerste deel, waarop Tom Verwaijen opnieuw trots mag zijn. Het voordeel voor de periode ná 1850 is, dat er veel meer (persoons)foto’s voorhanden zijn, die derhalve terecht een plaats in het boek hebben gekregen. Daarnaast is de auteur erin geslaagd ook ander nuttig en ter zake illustratiemateriaal te gebruiken. Boedelbeschrijvingen en een uitgebreid persoonsregister completeren dit tweede prima geschreven boek, dat onder goede redactie heeft gestaan. Een foutieve ondertitel op p. 284 en de vraag, waarom in de literatuurlijst de Hebreeuwse uitgave van Pinkas uit 1985 wordt opgevoerd, terwijl de Nederlandse editie uit 1992 (en niet die uit 1999??) is gebruikt voor het eerste deel, zijn minieme slippertjes. Zij staan in geen enkele verhouding tot de prestatie, die hier is geleverd.
Victor Brilleman
Joods Gouda II
De laatste 100 jaar Joods leven vanaf ca. 1850
In eigen beheer uitgegeven door Tom Verwaijen. Engelen 2016. 375 pag. ISBN 978 94 6228 758 7.
Prijs: € 24,90, te voldoen op rekening NL78 INGB 0686 0345 11 t.n.v. de auteur T. Verwaijen, o.v.v. Joods Gouda II. (Ook verkrijgbaar bij onder andere Boekhandel Smit te Gouda).
