De avond van de Seder is een avond van waken. Leel sjimoeriem hoe. G’d waakte over het Joodse volk anders was het compleet ten onder gegaan. Op die avond, op Sederavond, betrekken we de kinderen want naast de taak om deze instelling, deze opdracht om de uittocht uit Egypte, zelf her te beleven, zegt de Tora: lecha oelevanecha, dit geldt niet alleen voor jou maar het geldt even zo goed voor je kinderen. Ad olam – voor altijd. Zo komen we al snel op de Sederavond er aan toe om het kind de vier Ma nisjtanna-vragen te laten stellen. Het zijn vier vragen, die de eerste vraag verder uitwerken en dus volgen op de eerste, centrale, vraag van deze avond. Ma nisjtanna – wat is het verschil?
Ruben Vis
Als we deze kernvraag – wat is het verschil – als leidraad nemen, kunnen we ook drie andere, dieperliggende vragen eraan verbinden. Zoals de set vragen die Lord Jonathan Sacks, emeritus opperrabbijn van Groot-Brittannië, stelt in zijn meest recente boek Not in God’s Name.
De Sederavond werpt ons terug op een aantal eenvoudige bezigheden. We zitten, leunen, eten, drinken, vragen, vertellen en, zingen.
“Dankzij wetenschap, techniek en de vrije markt is de mensheid in slechts een paar decennia zo snel zo ver gekomen dat het nauwelijks is voor te stellen. Wetenschap vertelt ons hoe maar niet waarom. Techniek geeft ons power maar kan ons niet leiden hoe die power te gebruiken. De vrije markt geeft ons keuzes maar geen instructies hoe deze keuzes te maken. De liberale democratische staat geeft de vrijheid om te leven zoals we willen maar weigert principieel om ons leiding te geven hoe we tot onze keuze zouden moeten komen.
Wetenschap, techniek, de vrije markt en de liberale democratische staat hebben ons in staat gesteld om niet eerder bereikte doelen te realiseren op het gebied van kennis, vrijheid, levensverwachting en welvaart. Maar ze kunnen de drie vragen niet beantwoorden die ieder mens zichzelf ooit stelt: wie ben ik? Waarom ben ik hier? Hoe zou ik dan mijn leven moeten inrichten? Vragen waarop het antwoord voorschrijvend, niet omschrijvend is; inhoudelijk en niet procedureel. De 21e eeuw biedt ons een maximum aan keuzes maar een minimum aan betekenis.”
Het is tijd deze vragen op tafel te leggen, op de tafel waarop de Sederschotel staat, de tafel waaromheen we ons met familie en vrienden scharen, de tafel waaraan we zitten, leunen, eten, drinken, vragen, vertellen, en zingen. Op deze avond is het tijd om de drie vragen die Rabbi Sacks stelt, te beantwoorden. Het antwoord ligt in onze haggada en in de geschiedenis van het Joodse volk vanaf de slavernij. Wanneer Mosje Rabbenoe keer op keer bij de farao pleit om het Joodse slavenvolk te laten gaan, zegt hij: sjalach et ami – laat Mijn volk gaan; veja’avdoenie – opdat het Mij zal dienen. De beantwoording van de drie vragen die Sacks stelt, en waar de moderne wetenschap, de razendsnel voortschrijdende stand van de techniek, de vrije markt en de liberale democratie geen invulling aan geven, die vragen worden ingekaderd door wat Mosje ooit aan de farao verzocht.
Ma Nisjtanna, wat is het verschil tussen deze avond en alle andere avonden? Ja het verschil is dat we deze avond alleen matzes en maror eten, dat we twee keer indopen en dat we leunend eten. De diepere vragen die achter deze door kinderen opgemerkte bijzonderheden liggen, zijn de vragen die we ons werkelijk stellen op een avond waarop de vervulling centraal staat van het verlangen dat Mosje verwoordde: sjalach et ami – laat Mijn volk gaan, zend Mijn volk weg uit de slavernij; veja’avdoenie – opdat het Mij zal kunnen dienen. Geef het Joodse volk de vrijheid, maar veja’avdoenie, niet zonder de hoe-vraag omtrent de invulling van ons leven te beantwoorden. Dat is het vertrekpunt voor de beantwoording van de drie vervolgvragen:
- Wie ben ik?
- Waarom ben ik hier?
- Hoe zou ik dan mijn leven moeten inrichten?
