Bemidbar/Numeri 8:1-12:16
SPREEK GEEN LESJON HARA!
De episode van de ‘kwaadsprekerij’ van Mirjam over haar broer Mosjé aan het einde van deze parsja maakt diepe indruk. Het was een hele subtiele, zelfs complimenteuze `roddel’, die Mirjam met haar broer Aharon deelde. Mirjam werd gestraft met melaatsheid maar genas. Het hele volk wachtte op haar, terwijl zij leed onder deze wonderlijke, religieuze ziekte. In Dewariem (24:9) krijgen we de mitswa (opdracht) om deze episode voor altijd in het geheugen op te slaan: “Zachor – Herinner wat uw G’d aan Mirjam heeft gedaan op de weg bij de uittocht uit Egypte”.
Het doel: kwaadsprekerij stoppen
Nachmanides (13e eeuw) meent, dat men zich deze episode mondeling moet herinneren. Wij moeten ons deze episode stevig ter harte nemen om deze kwalijke eigenschap af te leren. De halachische Midrasj Sifré vraagt zich af, wat “herinner je wat G’d Mirjam heeft aangedaan” te maken heeft met de plaag van melaatsheid, die een pasoek eerder (24:8) wordt behandeld. Het geeft ons te kennen, dat dreiging met melaatsheid kwaadsprekerij moet voorkomen. Wij moeten onszelf steeds voorhouden wat we van Mirjam kunnen meenemen voor ons privéleven: “Hoe was het met Mirjam? Zij sprak in feite alleen maar positief over Mosje Rabbenoe. Niettemin werd zij gestraft. Wanneer wij ten nadele van iemand spreken dan is het toch zeker zo dat de roddelaar terecht gewezen moet worden!”. Deze herinnering moet ook beleden worden. Zachor betekent mondeling herinneren: net zoals het ons opgedragen is om ons te herinneren wat Amalek ons aangedaan heeft, zo moeten wij ons ook herinneren wat Mirjam onderging om te voorkomen dat wij vervallen tot roddel.
Ware en leugenachtige denigrerende opmerkingen
Het is verboden een vernederende en geringschattende opmerking over anderen te maken.
Als zo’n opmerking op waarheid berust wordt zij lesjon hara genoemd. Berust zij op een leugen (zelfs maar gedeeltelijk) dan wordt zij ‘motsie sjem ra’ (karaktermoord) genoemd. Deze karaktermoord is vele malen erger dan ‘gewone’ lesjon hara.
Men kan het niet vaak genoeg herhalen, dat ook op waarheid gebaseerde opmerkingen lesjon hara zijn. De verdediging die men er vervolgens voor aanvoert luidt vaak “…Ja, maar ’t is waar…”. En dat is nu precies wat men beschouwt als een bevestiging van lesjon hara.
Zoals een sjochet (een Joodse slachter) de wetten omtrent het slachten continu moet blijven leren totdat hij ze kan dromen, zo moet iedereen bekend zijn met de wetten rond lesjon hara. Wanneer men spreekt, moet men zich bewust zijn wat geoorloofd is als onderwerp van gesprek en wat verboden is. (Chafeets Chaïm in Chovat Hasjemira 3).
31 Mitswot
Wanneer men lesjon hara spreekt, overtreedt men 31 mitswot uit de Tora. Hiervan zijn 17 verboden en 14 geboden, die allemaal, hetzij direct hetzij indirect, te maken hebben met lesjon hara.
“Wie wil er leven”
De Talmoed (B.T. Avoda Zara 19b) vertelt dat Rabbi Alexandri uitriep “Wie wil er leven? Wie wil er leven?”.
Een grote menigte verzamelde zich spoedig om hem heen. Zij zeiden “Geef ons leven!”. Rabbi Alexandri antwoordde hen met een spreuk uit de Psalmen: “Wie is de man die graag wil leven, vele dagen begeert om geluk te zien? Behoed je tong voor kwaadspreken, je lippen voor het spreken van bedrog” (Tehilliem 34:13-14).
Op het eerste gezicht lijkt deze uitspraak niet terzake doende. Maar welk onbekende gedachte vertelde hij de verzamelde menigte? Hij vertelde hun tenslotte een spreuk die allen kenden!?
De “Chafeets Chaïm” verklaart: Toen de menigte Rabbi Alexandri voor het eerst hoorde dachten zij dat hij een levenselixer, een levensverlengend pilletje of medicijn verkocht. Maar in plaats daarvan toonde hij hen een spiritueel medicijn dat het leven de mens verlengt, in deze wereld en in de komende wereld.
Elk afzonderlijk woord lesjon hara is een aparte overtreding en wordt vermenigvuldigd met de hoeveelheid van de 31 mitswot die overtreden worden door die uitspraken. Let wel: indien iemand ongeveer tien woorden lesjon hara per dag spreekt, dan zijn dat in één jaar tijd al 3650 overtredingen lesjon hara. Maar iemand die zich hiervan niets aantrekt, spreekt op een dag misschien wel 100 woorden. Aan de andere kant, iemand die wel voorzichtig is, wordt beloond voor elk moment dat hij geen lesjon hara spreekt. Dit is de levenselixer!
Omdat we in dit geval te maken hebben met een zeer grote hoeveelheid mitswot is het begrijpelijk waarom afzien van lesjon hara een levensverlengend effect heeft.
Lesjon Hara spreken uit gewoonte
Iemand die zo nu en dan lesjon hara spreekt, begaat een zware zonde. Maar diegene die uit gewoonte roddelt over de fouten van anderen is schuldig aan een nog zwaarder vergrijp. Hij minacht en verwerpt continu de geboden van G’d.
De “gewoontedieren” ziet men vaak roddelen en minachtend doen over anderen:
“Ruben is tot niets instaat. Gisteren heeft hij nog…
“Denk je nou echt dat Lea zo bijzonder is. Ze komt uit een familie die…
“Weet je wat ik daarstraks heb gehoord over Sjimon? …”.
Onze Geleerden hebben deze mensen betiteld als “ba’alé lesjon hara” (gewoonte-roddelaars), De Talmoed (B.T. Erechien 15b) vertelt dat diegenen die uit gewoonte roddelen zwaardere zonden begaan dan afgoderij, overspel en moord.
De omvang van continu spreken van lesjon hara is zo groot, dat een gewone roddelaar zijn aandeel in de komende wereld verliest, tenzij hij tesjoewa doet (oprecht berouw heeft) (T.J. Péa 1:1).
Voorzichtig: Hoogspanning
De uitvinding van de telefoon heeft het ons zeer makkelijk gemaakt om een ba’al lesjon hara te worden zonder dat we er veel energie aan kwijt zijn. Pas op wanneer je telefoneert. Indien je gesprekspartner toch wil roddelen, moet je hem terecht wijzen. Als dit niet werkt, zoek dan een excuus om het gesprek te beëindigen — “sorry, ik moet het gesprek beëindigen, er komt ineens iets tussen (lesjon hara)”.
Lesjon Hara onder dwang
Er bestaat geen verschil tussen vrijwillig lesjon hara vertellen en lesjon hara onder dwang. Indien iemand er op staat dat je niet kosjer moet eten, wordt het eten daardoor kosjer?
Hetzelfde principe geldt voor lasjon hara.
David brandde van nieuwsgierigheid om te weten wie iets fout gedaan had. “Hoor eens, je kan het mij wel vertellen. We zijn al zo lang goede vrienden. Ik beloof je dat ik het niet verder zal vertellen. Geef me een kleine aanwijzing. Als je me het niet vertelt krijg je er spijt van. Ik zal je niet met rust laten tot je met het hebt verteld.”
Ongeacht het aandringen van David mag zijn vriend hem de informatie niet geven.
Je ouders of je leraren weigeren
Als je ouders of leraren informatie willen hebben over een gebeurtenis en je weet dat het antwoord lesjon hara tot gevolg zal hebben, mag je hen niet antwoorden. Dit ongeacht het gebod ”Eert uw vader en uw moeder”. Natuurlijk moet men de weigering met respect en eer brengen. Alleen als de informatie nodig is voor een positief en opbouwend doel mag deze worden gegeven.
Financieel verlies lijden door weigering Lesjon Hara te spreken
Lesjon hara spreken is ook niet toegestaan indien je een financieel verlies daarmee kan voorkomen. Men moet zijn gehele bezit opofferen om te voorkomen één van de Toraverboden te overtreden.
De baas van meneer Goldberg wilde dat zijn werknemers spottende opmerkingen over zijn concurrent maakten. Des te spottender de opmerking, des te groter de waardering door de baas. Meneer Goldberg werd ontslagen omdat hij weigerde lesjon hara te spreken. Het verlies van zijn maandelijkse salaris veroorzaakte veel problemen voor hem en zijn familie. Maar het was hem toch niet toegestaan op een andere manier te reageren.
Wanneer het moeilijk is stil te blijven
Bevind je je in een gezelschap waar men roddelt en ben je in staat dit gezelschap te verlaten, dan nog blijft het verboden om Lesjon Hara te spreken, ook al voel je je ongemakkelijk door het zwijgen.
Alhoewel niemand graag wordt aangezien voor saai of asociaal, kan men troost vinden in de beloning die men krijgt naar gelang de ontbering (Pirke Awot 5:25). Onthoudt dit:
Het is beter het hele leven door de mensen beschouwd te worden als een dwaas, dan één moment in de ogen van G’d beschouwd te worden als een slechterik (Edoejot 5:6).
Onze Wijzen zeiden hieromtrent: “Voor iedere seconde dat de mens zwijgt, verdient hij een beloning die in grootte zelfs het voorstellingsvermogen van Engelen te boven gaat” (Igeret HaGra).
Lesjon Hara schrijven
Lesjon hara kan men overbrengen door spreken en schrijven. Vernederende informatie in persoonlijke brieven, boeken, kranten, pamfletten en posters bevatten dus ook lesjon hara.
Beste Sara,
Sinds je weg bent, is onze vriendin Lea hatelijker dan ooit. In veel opzichten voldoen Channa en Rachel ook niet. Maar tja, je kan hun ook niet echt de schuld geven omdat de leraren zich ook niet goed voorbereiden voor de lessen. Vergeet je niet al jouw wetenswaardigheden op te sturen?
Groetjes, Rivka.
Controleer voordat je een brief verstuurt of deze lesjon hara bevat.
Een brief tonen om de schrijver belachelijk te maken
Het is niet toegestaan een brief van iemand aan anderen te tonen met als doel de schrijven te beschimpen. Zelfs als je geen commentaar geeft maar de lezer het idee kan krijgen dat de schrijver niet erg slim is, veroorzaak je lesjon hara door toespelingen en insinuaties.
Mordechai ontving van Chaim een brief die vol stond met verkeerde Talmoedische interpretaties en verwijzingen, kromme logica en spelfouten. Mordechai mag anderen deze brief niet laten lezen met als doel Chaim belachelijk te maken.
Gebarentaal
Door middel van tekens, signalen, bewegingen, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal mag je geen lesjon hara doorgeven. Voorbeelden zijn:
“Dhr. Weiss is een gerespecteerd lid. Ja, dat is hij zeker (op een sarcastische toon).
“Joël is erg eerlijk (uche, uche, uche)”.
“Sara is erg slim (knipoog)”.
“Ik heb helemaal niets slechts over hem gezegd!” verander niets aan het feit dat er een kwetsende mededeling is gedaan.
Jezelf betrekken in de lesjon hara
Jezelf toevoegen aan de lesjon hara is geen vrijbrief om ook over anderen lesjon hara te spreken. Hieronder vallen ook situaties waarin jij en een vriend precies hetzelfde deden en waarin je eerst over jezelf begint te praten.
“Toen we jonger waren, stalen Ben en ik veel uit winkels.”
“Niemand uit onze groep doet zijn best.
“Ik geef te weinig tsedaka en dit geldt ook voor dhr. Stern.”
(Gedeeltelijk bewerkt uit een vertaling van “Guard your tongue” met toestemming van de auteur).
