Rabbijn B. Mozes
Bereesjiet/Genesis 18:1-22:24
Aan het eind van de parsja staat het volgende:
“Na deze gebeurtenissen werd Awraham het volgende medegedeeld: ziehier Milka, ook zij heeft zonen gebaard aan Uw broeder Nachor. Oets, zijn eerstgeborene en diens broeder Boez en Kemoeël, de vader van Amram. En Kessed en Chazo en Pildasj en Jidlof en Betoeël. En Betoeël bracht Riwka voort. Deze acht baarde Milka aan Nachor, de broer van Awraham. En zijn concubine, wier naam Re’oema luidde, baarde Tewach en Gacham en Tachasj en Ma’acha.” Rasji verklaart: “Milka ook zij”; haar familie was in aantal gelijk aan de familie van Awraham. Zoals er bij Awraham 12 stammen uit Ja’akov voortkwamen, acht zonen van een belangrijke vrouw en vier zonen van dienstmeisjes, zo was het ook bij Nachor: acht zonen afkomstig van de belangrijkste vrouw en vier zonen van een bijvrouw. Op de pasoek: “en Betoeël bracht Riwka voort” zegt Rasji, dat dit de essentie van bovenstaande stamboom is.
De vraag rijst waarom het nodig is te verklaren dat Nachor’s gezin dezelfde samenstelling had als die van Awraham. In de Talmoed (eind masechet Moëd Katan) wordt ons geleerd, dat er drie dingen zijn, die niet afhankelijk zijn van onze verdiensten, maar van het “mazal” (gesternte) namelijk kinderen, de tijd dat men leeft, en parnose (levensonderhoud). Daarom zou men geneigd zijn te menen, dat door het gesternte (mazal) waaronder Awraham was geboren hij zoveel succes had met zijn familie waaruit 12 belangrijke stammen voortkwamen, die tezamen de Verenigde Staten van Israel vormden. En speciaal door dit aantal van 12 stammen, overeenkomend met de 12 mazalot (sterrenbeelden), waarvan er acht afkomstig waren van een belangrijke vrouw en vier van een minder belangrijke (blijkbaar is ook hieraan een zekere mystieke betekenis verbonden) was het te verwachten, dat hij succes zou hebben. Om die reden was Nachor, Awraham’s broer onder hetzelfde gesternte geboren. Ook zijn familie telde 12 zonen, waarvan er 8 van een belangrijke vrouw en 4 van een bijvrouw afkomstig waren, waardoor de veronderstelling dat het succes van het Joodse Volk van hun gelukkige mazal afhankelijk was wordt weerlegd, want Nachor bleek hetzelfde mazal te bezitten.
Maar niet alleen hierin leken Awraham en Nachor op elkaar, ook in andere opzichten bestond er een frappante gelijkenis; hun echtgenotes (Sara en Milka) waren zusters, namelijk de dochters van Awraham en Nachor’s jong gestorven broer Haran. Ook in geestelijk opzicht had Nachor dezelfde mogelijkheden. Ongetwijfeld had hij gelegenheid gehad bij Awraham te leren, zoals zijn jongere broer Haran had gedaan. Haran was namelijk een aanhanger van Awraham en zijn tragische dood was hiervan het gevolg. Toen Awraham als gevaarlijk voor de Staatsgodsdienst werd aangeklaagd, werd hij door Nimrod – de Stalin van Mesopotamië – veroordeeld om in een brandende kalkoven te worden geworpen. Awraham kwam (door een wonder) levend en onbeschadigd uit de oven waarop Haran, die alom bekend stond als aanhanger van Awraham, gevraagd werd met wie hij solidair was: met Nimrod en diens afgodendienst of met Awraham en diens monotheïsme. Haran was het type van de opportunist en besloot de “kat uit de boom te kijken”; als Awraham de worp in de kalkoven zou overleven, zou hij verklaren tot diens partij te behoren. Toen Awraham levend uit de oven kwam, besloot hij dus voor Awraham te kiezen. Ook hij werd in de oven geworpen, maar voor hem werd geen wonder verricht en hij verbrandde.
We mogen zijn dood ongetwijfeld beschouwen als Kiddoesj haSjem. Zijn drie weeskinderen waren Sara, Milka en Lot. Awraham trouwde met Sara en nam Lot met zich mee als protegé. Nachor trouwde met Milka. Men mag aannemen dat Nachor, evenals Haran, de mogelijkheid had bij Awraham in de leer te gaan.
Na deze episode verhuisde de familie naar Charan wat westelijker lag. Hier woonden ze 27 jaar tezamen, tot Awraham naar Erets Jisrael vertrok. In die periode stichtte Awraham zijn yeshiwa, waaruit zijn 318 leerlingen en Eliëzer voortkwamen en die uiteindelijk met hem mee naar Erets Jisrael gingen. (zie Rasji Beresjiet XII-5).
Als we kijken wat er van Nachor’s familie terecht is gekomen, is dat niet veel positiefs. Zijn zoon Betoeël, ontleent zijn naam aan het feit dat hij de “jus de prima noctis” heeft ingesteld. Dat wil zeggen, dat alle bruiden de eerste nacht na de chassene niet bij hun bruidegom, maar hij Betoeël doorbrachten. Dit zeker 40 eeuwen oude, eigenaardige gebruik is in alle tijden door potentaten toegepast. Het was ook in Europa bekend en wordt zelfs in de Talmoed vermeld.
Lavan, de zoon van Betoeël, staat bekend als het prototype van de opportunistische bedrieger. Toen Eliëzer in Charan aankwam met gouden en zilveren cadeaus voor Lavan’s zuster Riwka, deed deze zijn uiterste best hem zo plezierig mogelijk te ontvangen. Toen echter zijn neefje Ja’akov bij hem arriveerde zonder een cent op zak – daar al zijn bezittingen door Elifaz, de zoon van Esav, waren afgenomen – werd hij zakelijk behandeld en als gast volledig uitgebuit. In de 20 jaar die hij bij Lavan doorbracht, probeerde deze hem op 100 verschillende wijzen te bedriegen. Toen Ja’akov er tenslotte van door ging zonder Lavan daarvan op de hoogte te stellen, achtervolgde deze hem met een legertje aanhangers met de bedoeling de hele familie om te brengen. Toen hij hiervan door HaKadosj Baroech Hoe werd weerhouden, zond hij een boodschap naar Esav om hem te waarschuwen dat zijn gehate broer in aantocht was. Als goed opportunist (die met iedereen bevriend wilde blijven) zond hij bovendien de boodschap naar zijn zuster Riwka, dat haar zoon Ja’akov in gevaar was omdat Esav hem achtervolgde. Tenslotte heeft Lavan – via een pasoek in de Tora – zelfs de Hagada van Pesach weten te bereiken, namelijk bij “Een Arameër wilde onze vader uitroeien (Arami oweed avi)”, hetgeen betrekking heeft op de bovengenoemde veldtocht van Lavan, waarin hij Ja’akov met zijn gezin wilde uitroeien.
Wat is er nog meer bekend van de familie van Nachor? Betoeël genoot van een hoog aanzien in de gemeenschap. Toen Eliëzer echter arriveerde om een sjiddoech te maken voor Jitschak, moest hem eerst verzekerd worden dat men het huis leeg had gehaald van afgodsbeelden. Ook de meisjes ter plaatse stonden niet zo netjes bekend, daar van de driejarige Riwka speciaal moest worden vermeld, dat ze er geen relaties met mannen op na had gehouden. Dit ondanks het feit dat men zich hiervan officieel hadden gedistantieerd na de zondvloed (zie Rasji Beresjiet XXXIV-7). Ook moord en doodslag werd als een kleinigheidje beschouwd. Toen Eliëzer bij Betoeël kwam, werd hem een bord met vergiftigd voedsel voorgezet, vermoedelijk om hem van zijn bezittingen te beroven. Een andere notoire afstammeling van de familie was Bil’am, die ondanks zijn genialiteit en inzicht in hemelse zaken (Chazal verklaren, dat zijn profetische inzicht nog groter was dan dat van Moshe Rabenoe!) de wereldgeschiedenis is ingegaan met een zeer slechte naam. Misschien was hij niet de eerste antisemiet, maar hij heeft zijn sporen op dit gebied wel verdiend. De moeite die hij deed om het Joodse Volk te vervloeken kon alleen door hemels ingrijpen ongedaan gemaakt worden. Toen zijn kwade bedoelingen niet slaagden, gaf hij de Midjanieten nog even een “goede raad” waardoor er meer dan 20.000 slachtoffers vielen bij het Joodse Volk. Zijn raadgeving was weer gebaseerd op grondige kennis van de hemelse gang van zaken. “De G’d van de Joden haat onzedelijkheid” was zijn redenering: “In dat geval moet men trachten de Joden hiertoe te verleiden, dan zal de hemelse straf die daarop volgt ons werk doen zonder dat wij er de handen aan vuil hoeven te maken.” Het idee vond weerklank bij de Midjanieten en Moabieten en deze zonden ogenblikkelijk een groot aantal “dames”, die vrijwillig bereid waren het idee ten uitvoer te brengen. Zelfs de dochter van een van de koningen van Midjan bleek bereid mee te werken. Helaas hadden zij succes, een groot aantal van het Joodse Volk struikelde door deze eitse van Bil’am en zoals bekend liet de hemelse reactie niet lang op zich wachten (zie einde parsjat Balak).
De Joodse profeten daarentegen werden herhaaldelijk ook naar niet-Joodse volkeren gestuurd, om hen te waarschuwen om tesjoewa te doen (zoals Jona). Al met al hebben we een weinig fraai beeld gekregen van de Aramese familietak van Awraham Awienoe.
Alleen Riwka en tenslotte Rachel en Lea die uit deze tak zijn voortgekomen, moet uitdrukkelijk gezegd worden dat ze een uitzondering op de regel vormden. Ondanks alle verdorvenheid van het gezin, de familie en de gehele omgeving was hun verdienste dat ze hun zuiverheid wisten te behouden. Dit is natuurlijk zeer lovenswaardig en wordt dan ook door de Tora benadrukt. In het begin van parsjat Toledot staat: “Jitschak was veertig jaar toen hij Riwka, de dochter van Betoeël de Arameër uit Padan Aram, de zuster van Lavan de Arameër, tot vrouw nam.” Chazal merken op, dat alle informatie in deze pasoek ogenschijnlijk overbodig is, daar het verhaal over de sjiddoech van Jitschak met Riwka al in extenso in de vorige parsja voorkomt. Daarom verklaren ze de pasoek als volgt: “Riwka, die de dochter was van de bekende rasja Betoeël, uit een plaats vol van misdadigers, zuster van de bekende rasja Lavan, had desondanks niets van hun risjes overgenomen.”
Om terug te keren naar ons uitgangspunt: ongetwijfeld was Awraham een speciaal mazal ten deel gevallen. Hij bracht de 12 stammen, waaruit het Joodse Volk voortkwam, voort. Maar ook zijn broer Nachor viel datzelfde mazal ten deel, hetgeen in voornoemde psoekiem wordt beklemtoond. De geschiedenis van Awraham en Nachor ontwikkelde zich echter geheel verschillend. Uit Awraham kwam een Am Segoela voort, een speciaal – door HaKadosj Baroech Hoe uitverkozen – volk om het de Tora te geven, met de zeer speciale historische opdracht om de mensheid te redden van de ondergang. Daarentegen bracht Nachor een volk van bedriegers en misdadigers voort. Waarin lag de oorzaak van dit verschil? Niet in aanleg en capaciteiten, ook niet in hun “mazal”, voorbestemdheid. Maar in hun “bechiera chofsjiet”, de vrije keus, om in het leven de juiste weg te kiezen door zich verre te houden van alles wat de mens kan schaden op moreel gebied. Dat is de les, die we kunnen leren van de familie van Nachor.
