Opperrabbijn mr. drs. R. Evers
Bereesjiet/Genesis 41:1-44:17
MIKEETS (aan het einde). Joseef verklaart Farao’s dromen: er zal binnenkort een periode van 7 jaar van grote overvloed aanbreken, gevolgd door 7 jaren hongersnood. Fara’o stelt Joseef aan als onderkoning en geeft hem Osnat tot vrouw. Hij krijgt twee zonen: Menasjee en Efraïm. Joseef zorgt ervoor dat heel veel voedsel wordt opgeslagen. Ja’akov hoort dat er graan is in Egypte. Zijn zoons buigen voor Joseef zonder hem te herkennen. Joseef herkent hen echter wel maar gedraagt zich hardvochtig alsof ze spionnen waren. Hij verkoopt ze wel voedsel maar houdt Sjimon achter als gijzelaar. Sjimon komt pas vrij als zij Benjamin hebben meegebracht als bewijs dat zij eerlijk zijn. Hun geweten gaat spreken over de verkoop van Joseef. Deze verstaat wat ze zeggen. Het geld voor de koop van het voedsel wordt in hun voederzakken teruggelegd en bij de ontdekking worden de broers erg ongerust. Als het voedsel op is, willen de broers weer graan kopen in Egypte. Eerst weigert Ja’akov Benjamin mee te geven maar tenslotte geeft hij toe. Als Joseef Benjamin ziet, raakt hij erg ontroerd. Hij ontvangt hen in zijn eigen huis. Tot hun verbazing zijn hun plaatsen aan tafel op volgorde van leeftijd gedekt. Dan geeft Joseef bevel het geld weer in de voederzakken te doen. De beker van Joseef wordt in de zak van Benjamin gelegd. Als die beker ontdekt wordt, moet Benjamin de slaaf van Joseef worden maar Jehoeda bekent dat de broers schuldig zijn (aan het lot van hun vermiste broer Joseef) en stelt dat allen slaven worden voor Joseef. Deze echter weigert dit.
Joseef zit twaalf jaar in de gevangenis
Waarom zat Joseef zo lang in de gevangenis? Joseef zat tien jaar in de gevangenis na de beschuldigingen van de vrouw van Potifar, maar in feite was het een straf van G’d omdat hij kwaad had gesproken over zijn broers. Hij moest twee jaar extra “brommen” omdat hij zijn vertrouwen had gesteld in de opperste schenker. Hij gebruikte in zijn verzoek aan de opperste schenker twee verkeerde werkwoorden (“herinner mij”, en “breng mij uit de gevangenis”). Daarvoor zat hij nog twee jaar extra in de gevangenis.
De dromen van Farao
Wanneer en hoe droomde Farao? Waren dit profetische dromen? Farao had de voorafgaande twee jaren vreemde dromen. Hij werd wakker, maar hij kon ze niet meer reproduceren. Echter na twee jaar was de tijd aangebroken dat Joseef uit de gevangenis zou komen. Op de bewuste ochtend van Joseef’s vrijlating herinnerde Farao zich zijn dromen precies. Het was Rosj Hasjana, het Joodse nieuwjaar. Op Rosj Hasjana wordt de hele wereld door G’d berecht. Farao droomde: Hij stond aan de rivier, en zie! Uit de rivier kwamen zeven koeien naar boven, mooi van uiterlijk en gezond van vlees. Zij gingen weiden in het oevergras. En zie! Zeven andere koeien kwamen daarna uit de rivier, slecht van uiterlijk en dun van vlees. Zij plaatsten zich naast de koeien aan de oever van de rivier. Nu verslonden de zeven koeien die slecht van uiterlijk en mager van vlees waren de koeien die mooi van uiterlijk en gezond waren. Toen werd Farao wakker. Maar hij sliep weer in en hij droomde voor de tweede keer: En zie! Zeven korenaren schoten op, in één halm, gezond en goed. En zie! Zeven korenaren, dun en door de oostenwind uitgedorst, schoten na deze op. En de dunne aren verslonden de zeven gezonde en volle aren. Toen ontwaakte Farao, en zie! Het was een droom.
Farao geloofde zijn droomuitleggers niet
Waarom kon niemand de droom uitleggen? ’s Ochtends was Farao erg verontrust. Hij ontbood alle magiërs uit Egypte en alle wijzen. Hij vertelde hun zijn dromen maar niemand kon ze bevredigend voor Farao uitleggen. Zo vertelden zijn magiërs dat de zeven koeien zeven dochters symboliseerden. Voor Farao zouden zeven dochters geboren worden maar die zouden allemaal sterven gedurende zijn leven. Anderen legden hem uit dat de zeven korenaren stonden voor zeven koninkrijken die Farao zou veroveren. Uiteindelijk zouden die echter weer in opstand komen tegen de koning van Egypte.
Farao had de uitleg tegelijkertijd met zijn droom meegekregen. Intuïtief voelde hij aan dat zijn magiërs het bij het verkeerde eind hadden, al kon hij zich de juiste uitleg niet herinneren. Hij liet uitroepen in Egypte dat iedere droomuitlegger zich moest melden bij het paleis. Hij dreigde met de doodstraf voor iedereen, die zijn verantwoordelijkheid niet zou nemen. Uiteraard wachtte de goede droomuitlegger een rijke beloning. Joseef zou pas als laatste binnengeroepen worden bij Farao, nadat alle droomuitleggers het woord hadden gevoerd. Farao was over niemands interpretatie tevreden maar Joseef moest als laatste verschijnen omdat als Joseef als eerste gevraagd was, iedereen had geroepen dat zij dezelfde uitleg hadden willen geven als Joseef.
Niemand kan de dromen uitleggen
Waarom herinnerde de opperschenker zich Joseef opeens wel? Iedereen had zich uitgesproken maar niemand kon Farao’s nieuwsgierigheid bevredigen. Het raadsel was nog steeds niet opgelost. Uiteindelijk bracht G’d de verlossing. Hij liet de opperschenker Joseef herinneren. De opperschenker vreesde voor zijn baan omdat hij zag dat Farao zo onrustig werd dat het niet ondenkbaar was dat hij gek zou worden. Dat zou betekenen, dat er een andere Farao zou komen die wellicht een andere hofhouding zou aanstellen. De opperschenker moest Joseef’s verdienstelijke droomuitleg wel vermelden omdat hij misschien anders zijn baan zou verliezen als Farao gek zou worden van onzekerheid.
Niet zo aardig
Wat geeft de Tora aan in de woorden van de schenker? De overste van de schenkers stuurde Farao een boodschap: “Mijn zonden breng ik vandaag in herinnering. Farao was kwaad op zijn dienaren en liet mij in het huis van bewaring zetten, in het huis van de overste van de lijfwacht, mij en de overste van de bakkers. Beiden hadden wij toen een droom in dezelfde nacht. Ieder droomde naar de uitleg van zijn droom. Daar was bij ons een Hebreeuwse jonge man, slaaf van de overste van de lijfwacht. Wij vertelden hem onze dromen en hij legde onze dromen geweldig uit. Zoals hij het ons had uitgelegd, zo gebeurde het. Mij zette men weer terug op mijn post, en de overste van de bakkers heeft men opgehangen”.
De opperschenker was niet erg sympathiek voor Joseef. Hij benadrukte dat Joseef maar een jonge jongen was en niet geschikt was voor een hoge positie aan het hof. Bovendien was hij een slaaf en de Egyptische wet schreef voor, dat een slaaf nooit koning kon worden. Hij kwam uit Hebreeuwse familie die schapen aten, die de Egyptenaren vereerden als goden. Egyptenaren konden nooit samen eten met de Joden. Farao haalde Joseef snel uit de gevangenis en liet hem naar het paleis komen.
Joseef komt voor Farao
Hoe wist Farao, dat Joseefs uitleg wel goed was? Joseef liet zich scheren en verwisselde zijn kleren. Sinds hij weg was bij zijn vader had hij geen wijn gedronken en zijn haar laten groeien als een Nazier. Maar ter ere van zijn bezoek aan de Farao liet hij zich scheren door de opperste schenker. Farao’s schitterende troon had 70 treden. Joseef ging op de derde trede staan en Farao legde hem uit dat hij een droom had gehad. Joseef vroeg aan Farao hoe hij zo zeker was dat alle andere uitleggingen onjuist waren. Farao verzekerde hem dat hij precies wist welke uitleg juist was, omdat hij de uitleg van zijn droom had mee gedroomd. Hij kon het zich alleen niet meer herinneren. Hij kon echter niet voor de gek worden gehouden, want hij wist exact wat juist en wat niet juist was.
Joseef legde Farao uit dat G’d uiteindelijk de mens inzicht geeft om dromen uit te leggen: “Moge G’d antwoorden naar het welzijn van Farao”. Farao probeerde Joseef uit. “In mijn droom,” zei Farao, “stond ik aan de oever van de rivier, en ik zag zeven koeien uit de rivier opstijgen”. Joseef stopte de Farao even: “Dat is niet helemaal juist. U zag zeven vette goed uitziende koeien”. Farao zei dat Joseef gelijk had en dat hij hem alleen wilde testen.
Verandering van details
Waarom zijn beide droomverhalen niet volledig identiek? Farao veranderde af en toe enkele details om te kijken of Joseef zijn droom helemaal voor zich zag. Daarom staan er in de Toratekst af en toe wat kleine veranderingen tussen de werkelijke droom en de wijze waarop Farao hem aan Joseef presenteerde. Farao viel van de ene verbazing in de andere. Joseef had zijn droom kennelijk ook gezien. Farao vroeg zich af hoe Joseef alle details van de droom kon weten. “Stond je naast me toen ik droomde?” Joseef legde uit dat G’d een boodschap aan Farao had gegeven. Er zouden zeven vette jaren komen: “Beide dromen van Farao zijn één. Wat G’d van plan is te gaan doen heeft Hij u medegedeeld. De zeven goede koeien zijn zeven jaren, en de zeven goede aren zijn zeven jaren. Het is één droom. De zeven magere en slechte koeien zijn zeven jaren, net zoals de zeven lege en door de oostenwind uitgeslagen korenaren. Er zullen namelijk zeven jaren van honger komen. Dit is G’ds boodschap. Na zeven jaren van overvloed zullen zeven jaren van honger ontstaan. Alle overvloed zal vergeten worden. De honger zal het land vernielen. Er zal een grote hongersnood ontstaan die alle overvloed doet vergeten. Het feit dat uw droom tweemaal herhaald werd, betekent dat G’d deze voorspelling spoedig zal laten uitkomen.”
Het advies van Joseef
Joseef ging over van droomuitleg naar advies: “U gaat een moeilijke tijd tegemoet. Wilt u dat Egypte niet ondergaat van honger en armoede, dan moet u in de jaren van overvloed één vijfde van de oogst opslaan. Zo kunt u de hongersnood overleven. Laat Farao toezichthouders aanstellen over het hele land. Onder toezicht zal men het koren in de steden bewaren. Farao en als zijn dienaren vonden het allemaal een goed plan. Zijn dromen over de buigende schoven en de zon, maan en sterren die voor hem zouden buigen, hadden Joseef in eerste instantie ongeluk gebracht. Nu brachten de dromen van Farao Joseef geluk: “Kunnen wij iemand vinden die zo begaafd is als Joseef? G’d’s Geest is in hem!” zei Farao tegen zijn dienaren. Tot Joseef zei Farao: “Omdat G’d jou dit allemaal heeft laten weten, is er niemand zo wijs en verstandig zoals jij. Jij, Joseef, zult worden aangesteld over mijn huis. Op jouw bevel zal heel mijn volk verzorgd worden. Alleen in de troon ben ik, Farao, groter dan jij.” Farao nam zijn ring van zijn hand en deed die aan bij Joseef. Hij gaf hem kleren van fijn linnen en deed een gouden cape om zijn hals. Joseef was 30 jaar oud toen hij voor Farao stond.
Onvrede over Joseef’s aanstelling
Ging zijn aanstelling niet gepaard met jaloezie? Vele edelen protesteerden toch tegen de aanstelling van Joseef als onderkoning. Ze vonden dat een slaaf die voor twintig zilverstukken verkocht was, en zojuist uit de gevangenis bevrijd was na twaalf jaar straf, geen onderkoning kon worden. Maar Farao weigerde te luisteren: “Joseef is van adel. Zien jullie niet wat voor een verheven persoonlijkheid hij is? Hij heeft koninklijke gratie. Hij maakte op geen enkele manier een slaafse indruk”.
Om een hoge regeringspositie te bekleden moest men zeventig talen kennen. Het leek er op dat Joseef die niet beheerste. Hij kon eigenlijk alleen maar vloeiend Hebreeuws spreken. Farao beloofde zijn ministers om te kijken of Joseef de zeventig talen beheerste. Een Engel van Hasjeem verscheen aan Joseef om hem de zeventig talen te leren. Maar het was te hoog gegrepen voor Joseef. G’d zei hem toen dat hij hem zou belonen voor de grote kiddoesj Hasjeem die Joseef op zijn naam had staan. Omdat hij niet had willen luisteren naar de wensen van Soelaika, de vrouw van Potifar, beloofde G’d één letter van Zijn G’ddelijke Naam toe te voegen aan Joseef’s naam. Voortaan werd hij Jehoseef. De extra letter zorgde er voor dat zijn geheugen enorm versterkte.
De troon van Farao
De troon van Farao had vele treden. Farao testte Joseef op zijn talenkennis. Hij begon in het Egyptisch. Joseef kon probleemloos antwoorden. Hij mocht één trede naar boven. Farao ging over naar een andere taal. Ook die was Joseef machtig, en hij mocht weer een trede naar boven. Uiteindelijk kon Joseef in alle zeventig talen antwoorden, en stond hij zeventig treden hoger, vlak voor Farao’s troon. Toen sprak Joseef Farao aan in het Hebreeuws. Maar dat was Farao niet machtig. Joseef probeerde Farao in de heilige taal te onderwijzen. Maar Farao’s afgodische geest kon de heilige taal niet vatten. Nu werd Farao bang. Niemand mocht weten van zijn onkunde in de Hebreeuwse taal. Joseef moest zweren dat hij niemand zou vertellen dat Farao geen Hebreeuws kon. Dit zweren kwam hem later nog van pas.
Juiste beslissing
Farao kon eindelijk zijn ministers overtuigen van de juistheid van zijn beslissing om Joseef aan te stellen als onderkoning van Egypte. Joseef kreeg een troon van goud en zilver, bezet met juwelen. Zijn paleis werd in drie jaar gebouwd. In een triomftocht werd Joseef naast Farao door de hoofdstad geleid. Een fanfare van duizenden muziekinstrumenten liep achter Joseefs wagen. Twintigduizend edelen omringden Farao’s en Joseefs wagens. Twintig man renden de wagens vooruit met de boodschap dat iedereen moest knielen voor de nieuwe onderkoning die nu aangesteld was over Egypte. Gedurende de triomftocht keek Joseef niet op of om. Iedereen probeerde zijn aandacht te trekken. Dames wierpen hun juwelen in zijn koets. Maar Joseef hief zijn ogen Hemelwaarts en zei: “Hoe groot bent U, o G’d die de armen uit de ellende verheft. Gelukkig is hij die op U vertrouwt”.
Farao noemde Joseef “Tsafenat Pane’ach”. Hij gaf daarmee aan dat Joseef in staat was om alle verborgen dingen te openbaren en uit te leggen. Joseef werd bekend als een wijze man omdat hij zijn gedachten altijd zuiver had gehouden. Hij kreeg een gouden halsketen omdat hij zijn nek niet had uitgestoken om te zondigen. Hij kreeg een prachtige koninklijke koets omdat hij altijd op de juiste weg was gebleven. Hij kreeg koninklijke kleding omdat hij zijn kleren in de handen van Soelaika had achtergelaten toen hij niet verleid wilde worden. Omdat hij niet naar Soelaika wilde luisteren zou heel Egypte naar hem luisteren. Hij werd een heerser omdat hij zijn eigen impulsen de baas was gebleven onder de moeilijkste omstandigheden.
