Rabbijn Shmuel Katz, Joodse Gemeente Amsterdam
Ik heb een tweetal vrienden die een “onderneming” hebben Kwatsch geheten. Met Kwatsch brengen ze overigens heel veel waarheid.
In een door Kwatsch gezongen lied over de seideravond klinkt het:
Seideravond, seideravond
Heilig moment van vrijheidsdrang
Seideravond, seideravond
Niets is veranderd
Levens lang
Twee elementen klinken hierin door. Er is een moment van vrijheidsdrang, daarnaast zien we hoezeer seideravond ook vast zit in onze traditie. Ieder jaar lopen we immers dezelfde ceremonie door. Bij het nadenken over dit artikel liep ik tegen diezelfde paradox aan.
De Tora leert ons namelijk over de chipazon die er was tijdens de nacht van de uittocht uit Egypte. Chipazon wordt letterlijk vertaald met haast. Rav S.R. Hirsch leert ons dat het gaat om de wil, de drang, het zoeken naar vrijheid, naar het ontsnappen uit Egypte. In die sfeer aten onze voorouders hun Korban Pesach samen met matsa en maror.
Het frappante is dat we ook ieder jaar weer met Pesach de Haggada van verleden jaar, van voor 10, 100 en 1000 jaar geleden lezen.
Eigenlijk past dat niet helemaal in deze tijd. Deze tijd is de tijd van chipazon. Als we aankomen op onze vakantiebestemming sturen we snel een whatsapp naar de familie thuis met de eerste foto. Op familiebezoek in het buitenland gaan we zondagmiddag livestreamen om vooral onze favoriete voetbalclub te zien spelen. Tegenwoordig is daar de Zoomzitz podcast bij gekomen om vooral het Nederlands Jiddische nieuws niet te missen. Chipazon, haast, flitsende haast dat is het helemaal, we kunnen overal tegelijk zijn.
Hoe kunnen we dan verwachten dat de jeugd en niet zo jeugd toch deelnemen aan die eeuwenoude seider?
Als u als seider-gever of leider van de seider opgegaan bent in die chipazon-wereld dan heeft u een probleem. U denkt misschien ook zonder er veel tijd in te steken maak ik er wel iets moois van. Guess what, you are mistaken. Zonder voorbereiding, zonder inleving kijkt u na tien minuten naar verveelde gezichten, een stormloop naar het toilet en minstens drie ingeslapen deelnemers. Het is uw taak zichzelf en daarmee alle deelnemers voor te bereiden op een ANDERE CHIPAZON.
Het is al weer een tijdje geleden dat ik een boek heb aangeschaft dat de Passover survival kit heet. Het is geschreven door Shimon Apisdorf een Amerikaanse schrijver. Op de voorpagina van dat boek zie je een seider met acht deelnemers waarvan alleen de vader van het gezin nog bezig is met de seider. En de rest? Dat laat ik aan uw verbeelding over.
In dit boek legt hij dit probleem uit. De chipazon van 2021, 2031 en 2051 is flitsend en verbeeldend. Maar het geeft geen diepgang, geen zelfbewustzijn, geen persoonlijke betekenis en geen verdieping in uw relaties. Het is juist de chipazon van de seider die dat wel aanreikt. In die dramatische allereerste seideravond stapten onze voorouders uit de spirituele nacht van Egypte in een spirituele dag. Ze stapten in een diepe relatie met Hashem en de rest van ons volk. Een relatie die diepgang, zelfbewustzijn en zingeving betekende. Het was de drang naar die chipazon die de essentie vormde van wat onze voorouders die nacht hebben gevoeld.
Het is de seideravond die al eeuwenlang dezelfde is, die het framework aanbiedt om deelgenoot te worden van die chipazon. Onze geleerden hebben eeuwen geleden ook al beseft dat dat niet altijd zo makkelijk is. Ze hebben de seideravond vol gemaakt met allerlei prikkels om de jeugd erbij te houden. Zo brengt de Sjoelchan Aroech in hoofdstuk OC 473 dat het goed is om “snacks” aan de kinderen te geven. En wat denkt u van het verstoppen van de afikoman en van het zeggen van Ma nisjtana? Als u alleen maar denkt dat ook de oudere deelnemers aan uw seider hier voordeel aan hebben, laat dat dan vooral niet na, betrek ze erbij. Met al die inspanningen wordt het inderdaad een heilig moment van vrijheidsdrang.
Verleden jaar heeft mijn vader zoals zo velen vanwege Corona helemaal in zijn eentje geseiderd. Hij zat daar alleen, van hem leer ik ontzettend veel. Hij is iemand die weet wat de chipazon is, hij heeft geleerd en gevoeld hoe onderscheid te maken tussen die twee soorten chipazon. Daarom heeft hij zich niet eenzaam gevoeld die avond, hij voelde zich verbonden met meer dan drieduizend jaar Joodse geschiedenis.
Die vrijheidsdrang beleef ik ieder jaar ook nog op een heel bijzondere andere manier. Gedurende twee decennia had ik het genoegen overbuurman te zijn van een chassidische buurman. Tussen ons ontstond een warme vriendschap. Hij liep op een gegeven moment op seideravond om half drie ‘s nachts bij mij voorbij met streimel en bekkesche, de Chassidische kledingstukken, zoals dat heet. Toen ik hem weer zag vroeg ik hem waarom hij buiten liep. Zijn antwoord was: Begleiten Elijohu hanowi of terwijl: Ik wilde de profeet Elijahoe “begeleiden” nadat hij bij mij op de seider was geweest. Dat ben ik ook gaan doen. Het is beslist verfrissend om na de seider even te lopen in de koele nachtlucht. Maar het doet ook iets met je. Je neemt de hele seider even mee. Ergens voel je iets intens-spiritueels; het is een bijzondere wandeling. Bij thuiskomst verdwijnt dat spirituele ergens in de donkere en stille nacht, het is een moment van innige verbintenis met al die generaties die de seider hebben gevierd. Het is een moment van: levenslang!
