Door digitalisering verandert het boek zoals we dat eeuwen kenden. Wat er ook voor in de plaats komt, de vertelling gaat door. Het blijvende karakter van het geschreven en gedrukte woord kwam juist dit jaar vlak voor Pesach nog eens sterk onder onze aandacht. Archeologen maakten melding van de vondst van Joodse boekrol-fragmenten die duizenden jaar oud zijn en verborgen lagen in een grot niet ver van de Dode Zee. Wat toen is geschreven, is gebleven en bewaard en teruggevonden.
De centrale mitswa van de Seder is om het verhaal te vertellen van de uittocht uit Egypte. In het Hebreeuws heet dit: sipoer jetsiat Mitsrajim, sipoer betekent verhaal, en de drie woorden sipoer jetsiat Mitsrajim betekenen samen “het verhaal van de uittocht uit Egypte”. Het woord ‘sipoer’ – verhaal heeft dezelfde grondslag als het woord ‘sofeer’, dat schrijver betekent en ‘sefer’, dat boek betekent.
Een sofeer schrijft een sefer, een boek. We weten dat een verhaal vertellen iets anders is dan een boek schrijven. Het grote verschil is dat een verhaal vertellen op een essentieel punt afwijkt van het schrijven van een boek. Het verhaal wordt verteld en doorverteld en verandert daardoor in de overdracht. ‘Wat schrieft dat blieft’ is een bekende oud-Hollandse uitdrukking. Een sofeer, een schrijver, die een sefer, een boek schrijft, brengt iets voort dat blijvend is, iets dat generaties lang meegaat.
Vlak voor Pesach las ik een artikel in de krant over hoe het verder moet met het uitgeven van boeken, nu we in het digitale tijdperk zijn beland. De digitalisering heeft doordat we zo lang, een jaarlang bijna, in isolatie moesten zijn om de Coronapandemie het hoofd te bieden, een nog grotere en snellere vlucht genomen. Digitaal heeft nog sterker en nog sneller het gedrukte boek verdrongen. Dus wat is nog de grote waarde die we altijd hebben gehecht aan de betekenis van het geschreven en gedrukte woord? Verdwijnt de sofeer, de schrijver, verdwijnt het sefer, het boek? En verdwijnt dan ook daarmee de sipoer, de vertelling, het vertellen van het verhaal…? Nee, chadeesj jamenoe kekedem – hernieuw onze dagen als voorheen. Misschien in een andere vorm, maar de sofeer die zijn sefer schrijft zal ook in de toekomst blijven bestaan.
Hetzelfde geldt voor de sipoer, het verhaal. Het verhaal van het vertellen over de uittocht uit Egypte verdwijnt niet, het verdwijnt nooit. Op Seder-avond schrijven ouders mee aan het eeuwige boek. Het kind is het sefer, de boekrol waarop de ouder de schoonheid van deze heilige nacht in de geest van het kind grift, door het verhaal over te dragen, door te vertellen, in te prenten. Als niet dit jaar door de avondklok dan hopelijk weer volgend jaar en alle jaren daarna.
Op Sederavond zijn ouders schrijvers die onuitwisbaar in het hart en in de gedachten van onze kinderen het verhaal schrijven dat zij op hun beurt weer aan alle volgende generaties zullen doorgeven. De Haggada, het boekje dat de vertelling inhoudt, helpt iedere ouder erbij om het eeuwige boek van Sipoer Jetsiat Mitsrajim te vertellen.
Ruben Vis
