De sjoel van Winterswijk heeft een nieuwe eigenaar. Met ingang van 2021 is de sjoel overgedragen door de Joodse Gemeente Winterswijk aan de Stichting Cultuurbehoud Achterhoek. De nieuwe eigenaar garandeert dat dit beeldbepalende gebouw voor de Joodse gemeenschap van Winterswijk ook in de toekomst zijn functie als synagoge behoudt.
De stichting Cultuurbehoud Achterhoek (SCA) wordt in de exploitatie bijgestaan door de stichting Winterswijkse Synagoge (SWS), die verantwoordelijk wordt voor de toegankelijkheid van het gebouw. Vrijwilligers van SWS verzorgen de rondleidingen in en rond het synagogecomplex en het culturele aanbod, zoals lezingen, cursussen en muziekavonden. Van de oprichting in 2012 tot dit jaar gebeurde dat onder de naam van de Mr. F.W. Voorink Stichting. Die nieuwe naam maakt meteen duidelijk waar het om draait.
De Joodse gemeenschap
De Joodse Gemeente telt nog maar een handvol mensen – te weinig om de jaarlijkse lasten van het noodzakelijke onderhoud te kunnen dragen. Het synagogecomplex is in zijn geheel een rijksmonument.
Naast de synagoge omvat dat complex ook de eeuwenoude begraafplaats, het rituele badhuis (mikwe), het twee lokalen tellende schooltje en de voor de chazzan of voorganger gebouwde woning. Samen vertellen deze gebouwen het verhaal van de eens bloeiende Joodse gemeenschap van Winterswijk. De eigendomsoverdracht aan SCA heeft alleen betrekking op de synagoge en het mikwe. De woning en het schoolgebouw zijn privébezit. De begraafplaats valt onder de verantwoordelijkheid van de lokale Joodse Gemeente.
Stichting Cultuurbehoud Achterhoek
De stichting Cultuurbehoud Achterhoek is een in 2016 opgerichte stichting, die zich inzet voor het behoud van de monumentale kwaliteit van de Achterhoek voor toekomstige generaties. De stichting staat garant voor de professionele aanpak van het onderhoud en beheer van monumenten in Winterswijk en omgeving. Het doel van de stichting is om monumenten te beheren, die zelf onvoldoende geld of menskracht bezitten om onderhoud en beheer zelfstandig uit te voeren. SCA wil voorkomen dat cultuurhistorisch waardevolle monumenten vervallen door gebrek aan aandacht, inzet van vrijwilligers of denkkracht van specialisten.
Stichting Winterswijkse Synagoge
De Stichting Cultuurbehoud Achterhoek is als eigenaar verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van de gebouwen. Voor de invulling van het culturele programma wordt samengewerkt met de stichting Winterswijkse Synagoge.
De vrijwilligers van SWS verzorgen het culturele aanbod in de sjoel. Dat krijgt vorm in het aanbieden van onder meer lezingen, cursussen en muziekavonden. SWS verzorgt met ingang van 2021 ook de rondleidingen in de synagoge, waar het joodse verhaal van Winterswijk wordt verteld.
Dat culturele aanbod levert de laatste jaren een groeiend aantal bezoekers op. Voor de openstelling van de synagoge worden ook altijd nadrukkelijk de inwoners van het Duitse grensgebied opgezocht. De zomerse rondleidingen worden speciaal voor hen ook in de Duitse taal aangeboden. De stichting Winterswijkse Synagoge wil die aandacht van het Duitse publiek nog verder laten groeien.
Leerlingen leren van de oorlog
Dat indrukwekkende joodse verhaal van Winterswijk wordt sinds 2008 ook aan kinderen van (Winterswijkse) basisscholen verteld, tijdens hun bezoek in het kader van het lesonderdeel ‘Leren van de oorlog’. Daarvoor zijn een lesboek en leskist ontwikkeld. Kinderen kunnen zich makkelijker inleven in dat plaatselijke verhaal.
In samenwerking met de stichting Kolle Kaal worden ook al jarenlang leerlingen van Duitse scholen ontvangen, vooral uit de aangrenzende deelstaat Noordrijn-Westfalen. In voor- en najaar zorgt dat voor meerdere rondleidingen per week – in totaal gaat het alleen daarbij al om enkele duizenden jeugdige bezoekers. Hun bezoek is gekoppeld aan het lezen van de Duitstalige versie van ‘De schuilplaats’. Daarin beschrijft het Winterswijks-Joodse meisje Johanna Reiss het oorlogsverhaal van haar en haar oudere zus.
Garantie voor de toekomst
Voor de Joodse Gemeente van Winterswijk betekent de overdracht aan SCA dat de synagoge zijn functie behoudt. SCA staat garant voor een langjarig, professioneel beheer. De overdracht aan deze stichting heeft de instemming van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK), de overkoepelende organisatie van Joodse Gemeenten in Nederland. De nieuwe eigenaar zorgt ervoor dat de synagoge kan blijven bestaan. De synagoge is in 1985 gerestaureerd, maar is inmiddels dringend toe aan een ingrijpende onderhoudsbeurt. Die moet ervoor zorgen dat de synagoge ook de komende decennia zijn culturele functie volop kan uitoefenen en het joodse verhaal van Winterswijk blijvend wordt verteld. Tussen de Joodse Gemeente, het NIK, de stichting Cultuurbehoud Achterhoek en de stichting Winterswijkse Synagoge zijn voor de eigendomsoverdracht afspraken gemaakt over het behoud van het gebouw, over de inventaris en over de Joodse waarden en voorschriften die bij de exploitatie en de instandhouding van het gebouw leidend zijn.
Vanwege de maatregelen die rondom corona zijn genomen wordt er op dit moment niet officieel of feestelijk stilgestaan bij de overdracht van het gebouw van de joodse gemeente aan SCA. Wellicht gebeurt dat op een later moment nog.
