Rabbijn Shimon Evers
Sjemot / Exodus 21:1-24:18
De 4 bewakers.
De Torah spreekt over 4 vormen, waarbij eigendom van iemand tijdelijk, rechtmatig, in bezit kan zijn van een ander. En afhankelijk van de situatie gelden er andere regels en aansprakelijkheden van de bewaker ten opzichte van de eigenaar van het voorwerp. Om het duidelijker te maken, nemen we een fiets als voorbeeld, maar het kan over veel meer ‘voorwerpen’ gaan, zelfs over dieren. En twee personen: ‘Osher’ de eigenaar van de fiets en ‘Levy’ de bewaker van de fiets.
1. De gratis bewaker. Osher vraagt aan Levy of Levy op zijn fiets wil letten. Levy krijgt hier geen vergoeding voor. Hij doet Osher een plezier. Levy heeft geen recht om de fiets te gebruiken. Hij dient als een ‘goed huisvader’ op de fiets te letten. Indien hij dit gedaan heeft, dan is hij vrijgesteld van betaling indien de fiets gestolen wordt of op een andere manier verdwijnt. Hij is wel aansprakelijk indien hij nalatig is geweest of – tegen de regels in – toch gebruik heeft gemaakt van de fiets. Om zijn verhaal te ondersteunen moet Levy een eed afleggen.
2. De betaalde bewaker. Ditmaal betaalt Osher aan Levy een bedrag om op zijn fiets te letten. Levy mag nog steeds geen gebruik maken van de fiets, maar zijn verantwoordelijkheid om goed op de fiets te letten is wel groter geworden. Hij is nu aansprakelijk in geval van diefstal of verlies. Maar indien er sprake is van een overmacht, dan is Levy niet aansprakelijk. Dan moet hij een eed afleggen ter bevestiging van zijn claim. Hij is ook aansprakelijk bij ongeoorloofd gebruik van de fiets en bij nalatigheid.
3. De lener. Levy leent de fiets van Osher om de fiets te gebruiken. Hij betaalt er niets voor. In de woorden van onze geleerden: ‘Levy heeft het volledige profijt van de fiets.’ In ruil hiervoor is zijn verantwoordelijkheid ook groter. Hij is aansprakelijk bij diefstal en bij verlies en hij is zelfs aansprakelijk bij overmacht, bijvoorbeeld een schade als gevolg van een aanrijding. En natuurlijk bij nalatigheid.
4. De huurder. Levy huurt de fiets van Osher om de fiets te gebruiken. Dit keer betaalt hij voor het gebruik van de fiets, dus heeft hij niet het volledige profijt van de fiets. Onze geleerden verschillen van mening over de status van de huurder. Rabbi Jehoeda vergelijkt hem met de gratis bewaker en rabbi Meir met de betaalde bewaker.
Vier bewakers op spiritueel niveau
Het bovenstaande kan ook van toepassing zijn op het leven van de mens en zijn relatie met zijn Schepper. Hashem heeft de rol van Osher en de mens de rol van Levy. De mens is als een bewaker, zoals we lezen bij het begin van de Schepping: “Hashem nam de man en plaatste hem in Gan Eden om te werken en om te bewaken.” Hashem heeft deze wereld aan de mens toevertrouwd om er goed op te letten. Hashem heeft de mens capaciteiten gegeven om zijn taak op deze aarde uit te voeren. De mens heeft 4 mogelijkheden waaruit hij kan kiezen hoe hij omgaat met zijn taak in het leven.
De gratis bewaker ziet zijn leven en al zijn talenten die Hashem hem heeft gegeven als iets waar hij zeer nauwkeurig mee om moet gaan, maar waar hij geen beloning voor terug verwacht. Hij cijfert zichzelf weg en stelt zich volledig dienstbaar op ten opzichte van zijn Schepper.
De lener staat daar diametraal tegenover. Hij heeft het gevoel dat alles wat er is, hem ter beschikking staat. Hij ontkent niet het bestaan van de Schepper, maar vervolgens gaat hij ervan uit dat hij het maximale voor zichzelf uit deze Schepping moet halen.
De betaalde bewaker en de huurder zitten hier tussenin, maar ieder wel met een geheel andere benadering. De huurder gaat er eigenlijk ook van uit dat alles hem ter beschikking staat, maar dat hij in ruil daarvoor toch wel iets terug moet doen ten opzichte van zijn Schepper. En tot slot de betaalde bewaker. Hij ziet zichzelf in eerste instantie als een bewaker met de opdracht om zo goed mogelijk te zorgen voor de wereld en zijn capaciteiten zo goed mogelijk te gebruiken. Maar hij cijfert zichzelf niet compleet weg. Hij verwacht toch iets van een beloning voor zijn diensten.
Wij maken zelf de keuzes in ons leven. En het is niet helemaal zwart- wit. Soms kiezen we ervoor om onszelf weg te cijferen en inderdaad alleen te denken aan het Hogere doel en soms zijn we voornamelijk uit op ons eigen profijt. Een belangrijk punt in dezen blijft wel dat nalatigheid altijd leidt tot aansprakelijkheid. Of om het anders te formuleren, ieder mens blijft verantwoordelijk voor zijn handelen om goed op de wereld te letten en zijn capaciteiten optimaal te gebruiken.
Succes bij het bewaken van jouw deel van deze wereld met al je capaciteiten.
