Rabbijn Shimon Evers
De vlucht van Jona
De profeet Jona kreeg de opdracht om naar de stad Ninevé in Assyrië te gaan om aan te kondigen dat Hashem de stad wilde vernietigen vanwege haar misdragingen, indien zij niet tot inkeer zou komen. Maar in plaats van zo snel mogelijk naar Ninevé te gaan, is Jona gevlucht. Hij ging naar de havenplaats Jaffo en nam daar het eerste, het beste schip richting Tarsjisj. Er stak een enorme storm op, die alleen het schip van Jona trof. Alle andere schepen konden rustig varen, alleen het schip van Jona dreigde te breken in de woeste golven. In de ogen van de zeelieden was dit duidelijk een teken van Hogerhand dat er iets aan de hand was met hun schip. Ieder smeekte tot zijn god, zonder enig resultaat. Intussen lag Jona te slapen. Toen de kapitein dit ontdekte bevroeg hij Jona. Jona gaf aan dat hij de oorzaak was van alle ellende en dat de enige oplossing was om hem in zee te werpen. De zeelieden waren hier niet enthousiast over en deden verwoede pogingen om terug te roeien. Zonder resultaat. Uiteindelijk zijn ze akkoord gegaan en hebben ze Jona over boord gegooid, maar hielden ze hem wel vast. Zodra zijn hielen het water raakte, werd de zee rustig. Snel trokken ze hem omhoog, maar het begon weer te stormen. De tweede keer lieten ze hem zakken tot aan zijn navel, opnieuw kwam de zee tot rust. Maar toen ze hem weer omhoogtrokken, begon het weer te stormen. Uiteindelijk hebben ze hem bij de derde keer helemaal laten gaan en toen was de storm geluwd. Hashem heeft een grote vis ontboden en die heeft Jona opgeslokt. Vanuit de buik van de vis heeft Jona tot Hashem gedawwend en zijn gebed is verhoord en de vis spuugde Jona weer uit. Jona kreeg opnieuw de opdracht om naar Ninevé te gaan en haar aanstaande verwoesting aan te kondigen. Dit keer is hij wel gegaan en heeft aangekondigd in de stad dat Ninevé binnenkort vernietigd zou worden. Uiteindelijk is Ninevé tot inkeer gekomen onder leiding van haar koning.
Jona en Jom Kippoer
In eerste instantie is de boodschap van dit verhaal duidelijk. Het leert ons de kracht van tesjoewa – tot inkeer komen. En het leert ons ook dat niemand aan Hashem kan ontsnappen. Dat is ook de meest voor de hand liggende verklaring voor het lezen van het boek Jona bij de mincha dienst op Jom Kippoer. Jom Kippoer is een dag van inkeer en van verzoening, een dag van herstel in de relatie tussen mens en Hashem. Het verhaal van Jona past daar prachtig bij.
Waarom vluchtte Jona?
Jona was niet zomaar een gemiddeld persoon. Jona was een profeet die al eerder op belangrijke missies was gestuurd. En hij was zeker niet iemand die bang was om een moeilijke boodschap over te brengen. En zeker niet wanneer Hashem hem duidelijk een opdracht geeft. Bovendien weet Jona dat Hashem onbeperkt is in zijn mogelijkheden en dat – als hij niet gaat – Hashem wel een andere boodschapper kan vinden. Nog sterker, in de Torah waarschuwt Hashem een profeet dat hij geen profetie mag achterhouden op straffe van een hemelse veroordeling! Al met al, maakt dat de vraag, waarom Jona vluchtte heel sterk. Wat dacht Jona hiermee te bereiken?
Twee verklaringen. Jona offert zich op
Jona wist dat de bevolking van Ninevé gevoelig zou zijn voor zijn boodschap en tot inkeer zou komen. Hij wilde niet dat hierdoor het Joodse volk in een kwaad daglicht zou komen te staan: “De inwoners van Ninevé komen tot inkeer nadat Hashem één keer een profeet naar ze toe stuurt, terwijl het Joodse volk al door vele profeten terecht is gewezen, maar zonder resultaat!”
Bovendien was Jona bevreesd dat hij uitgemaakt kon worden voor een valse profeet door de inwoners van Ninevé: “Jij hebt gezegd dat wij vernietigd worden, maar zie we bestaan nog! Jij bent een valse profeet!”
Daarom was Jona bereid om ongehoorzaam te zijn en te vluchten. Hij wilde niet dat er op de een of andere manier een negatief gevolg zou kunnen ontstaan voor het Joodse volk door zijn missie naar Ninevé. Hij was zelfs bereid om te sterven om te voorkomen dat er gezegd zou kunnen worden dat Hashem valse profeten stuurt. Daarom was Jona bereid om er alles voor te doen, zelfs om ongehoorzaam te zijn, uit liefde voor het Joodse volk heeft Jona de keus gemaakt om te vluchten.
Op deze wijze bekeken voegt het boek Jona een belangrijk element toe aan Jom Kippoer. Op Jom Kippoer gaat het ook om de goede verhouding met de medemens. Deze boodschap deelt Jona met ons vanuit de buik van de vis!
