Een sjoel in de Belgische plaats Kalmthout-Heide werd ooit opgericht na de komst van Amsterdamse immigranten. Het bleef de enige sjoel buiten de Belgische steden. Daarom wordt de monumentenstatus toegekend door de Vlaamse regering. De synagoge van Kalmthout, gelegen in het gehucht Heide, is een uniek gebouw. In België is dit het enige voorbeeld van een plattelandsynagoge. Er was daar ook een jesjiewa Etz Chajiem’ die later naar Wilrijk is verhuisd.
Het eenvoudige gebouw werd in 1928 opgericht door architect Jan Frans Beirens en heeft een duidelijk herkenbare vormgeving (onder andere de neo-moorse stijlkenmerken, de verwijzing naar de stenen tafelen, de davidster, het ritueel bad), een typische plattegrond met o.a. de afgeschermde vrouwengalerij en het typische synagoge meubilair dat nog bewaard bleef).
Kijk HIER voor exterieur en interieur van de sjoel in Heide.
Meer nog dan de architecturale waarde gebeurt de bescherming op basis van historische en socio-culturele redenen. De synagoge staat immers symbool voor de bijzonder aangrijpende geschiedenis van de joodse aanwezigheid in Kalmthout.
De wijk Heide ontwikkelde zich vanaf het einde van de 19e eeuw. De
aanwezigheid van een treinhalte en station zorgde voor een gemakkelijke verbinding met Antwerpen. Heide werd dan ook een geliefd oord voor dagtoerisme. Ook heel wat joden, werkzaam in de diamantsector, voelden zich aangetrokken tot de bosrijke omgeving en gezonde buitenlucht.
Het waren voornamelijk Amsterdamse joden die onder impuls van koning Leopold II omwille van hun vaardigheid naar Antwerpen gelokt werden. In Kalmthout-Heide waren er verschillende gastenverblijven, hotels of woningen door joodse zakenmensen en particulieren opgericht.
Eerste gebouw
Door die sterke aanwezigheid groeide ook de behoefte aan een synagoge. Die kwam er uiteindelijk in 1928, dankzij verschillende privé-financierders. Het was in Heide het eerste gebouw bestemd voor de eredienst, wat meteen het belang en de omvang van de joodse gemeenschap illustreert. Ze werd nog tot in 1995 voor de eredienst gebruikt. Na de oorlog was de vereniging Adat Jeschurun actief in het beheer van de synagoge, zij richtte zich voor religieus toezicht tot de Machzike Hadas-gemeente van Antwerpen.
Tweede Wereldoorlog
Voor de oorlog waren in Kalmthout ongeveer 700 joden als inwoner ingeschreven. Na de Tweede Wereldoorlog was hun aantal gedecimeerd. Slechts één van hen kwam levend terug. Sinds 2003 ijvert een werkgroep voor een nieuwe toekomst voor de synagoge. De moeilijke eigendomstoestand, momenteel is de synagoge in onverdeeldheid eigendom van 62 mensen, klein- en achterkleinkinderen van de oorspronkelijke stichters. De werkgroep kon hen, op één na, allemaal traceren. De bescherming biedt voor de vereniging en voor het behoud van de synagoge dan ook heel wat perspectieven.
Gruwelen
Vlaams minister Dirk Van Mechelen hoopt dat de bescherming van de synagoge van Heide in Kalmthout een duidelijk signaal mag zijn voor de meerwaarde van een multiculturele, verdraagzame maatschappij. “Hopelijk kan de bescherming een eerste stap zijn om van de synagoge opnieuw een ontmoetingsplaats te maken. Een plaats waar mensen met elkaar in contact kunnen komen en elkaar leren appreciëren. Dit gebouw is dan ook het ideale ankerpunt om te refereren naar de gruwelen van de Holocaust”.
