De Joodse Gemeente Amsterdam heeft voor de tweede keer in zijn geschiedenis een kerkgebouw aangekocht in Amstelveen. In 2010 wordt van de kerk een sjoel gemaakt. Daarmee is een nieuwbouwplan definitief komen te vervallen. .
De synagoge van Amstelveen zal worden verplaatst naar de protestantse Bankraskerk. Het huidige sjoelgebouw aan de Straat van Messina dateert uit 1981 en is aan vervanging toe. Omdat nieuwbouw niet te realiseren is, heeft de NIHS Amsterdam gekozen voor de aankoop van een bestaand gebouw. Dit is ook wenselijk omdat de gemeenschap in Amstelveen relatief groot is en in de loop van ruim twintig jaar een toename te zien heeft gegeven.
De Bankraskerk dateert uit 1971 en komt binnenkort leeg omdat de Protestantse Kerk Nederland het gebouw af wil stoten.
In 1938 wijdde opperrabbijn L.H. Sarlouis een gebouwtje aan de Randwijcklaan 13 in Amstelveen in als synagoge. Net als de gereformeerde Bankras-kerk was ook het nog steeds bestaand houten gebouwtje voordien in gebruik als kerk: bij de Nederlands-Hervormde Kerk, voorloper van de huidige Protestantse Kerk Nederland (waarin hervormden en gereformeerden zijn samen gegaan). De Joodse erediensten in Amstelveen startten op de Hoge Feestdagen van september 1937 bij een van de inwoners thuis aan de Catharina van Clevelaan 13.
Na de oorlog is men in de jaren ’50 (1955, mogelijk al eerder) opnieuw begonnen, met contactbijeenkomsten. Hierop volgden onderwijs aan kinderen en Chanoekadiensten en Sederavond-vieringen. Na eerst bij een particulier thuis (familie A. Lissauer, De Savornin Lohmanlaan 4, tevens voorzitter van de Joodse Contactcommissie Amstelveen) diensten ter hebben gehouden, vond onder leiding van rabbijn B. Pels van de NIHS Amsterdam de eerste na-oorlogse Rosj Hasjana-dienst plaats in 1959 in kerkelijk gebouw Eben Haëzer aan de Molenweg (in 2006 afgebroken) en de eerste Jom Kippoer-dienst in zaal Egmana, destijds gelegen aan de Middeldorpstraat 6 (bij de Dorpstraat).
In 1961 werd een houten gebouwtje ingewijd dat dienst deed totdat een dubbel woonhuis aan de Straat van Gibraltar werd betrokken. Waarop de inwijding van een nieuw gebouwde sjoel aan de Straat van Messina volgde in 1981.
Van kerk naar sjoel
Het is dus niet voor het eerst dat de Joodse Gemeente Amsterdam een kerkgebouw koopt. Tussen Randwijcklaan en Bankraskerk kocht de Joodse Gemeente Amsterdam in 1972 een toen nog vrij nieuw kerkgebouw aan, waarin sindsdien het Joods Cultureel Centrum, inclusief sjoel en kantoren, is gevestigd. Het gebouw was in 1966 neergezet als kerk voor de Vrije Gemeente en ontworpen door Gerrit Rietveld en zijn kantoorgenoot Johan van Tricht.
Al in 1807 kocht de Joodse Gemeente Naaldwijk het kerkje in het Heilige Geesthofje en vestigde er haar synagoge in. De kerk was toen al enige jaren buiten gebruik. Als sjoel heeft het gebouwtje ruim 100 jaar gefunctioneerd, tot begin jaren ’20. Het gebouwtje bestaat nog steeds maar heeft andere functies gekregen; eerst was het een gemeentelijk museum, thans is het een trouwzaal.
Ook in de jaren ’70 kocht de Joodse Gemeente Den Haag een kerk aan de Bezuidenhoutseweg. De grote kerkzaal zelf werd uiteindelijk nooit in gebruik genomen en het gebouw werd een aantal jaren later gesloopt om er appartementen en een op de wensen van het toenmalige kehilla-bestuur toegesneden sjoel voor terug te bouwen.
Een paar jaar geleden heeft de NIG Den Haag opnieuw een kerk gekocht, die vlak achter het huidige sjoelgebouw ligt. De kerk wordt voor educatieve, sociale en culturele activiteiten gebruikt.
Van sjoel naar kerk en naar moskee
Desondanks is de stap van kerk naar sjoel nog steeds opmerkelijk; het is vaker andersom gebeurd, onder meer in Winschoten, Enkhuizen, Alkmaar en Assen waar de sjoel na de oorlog in handen van andere geloofsgemeenschappen is gekomen.
Dat laatste geldt ook voor de oorspronkelijke Grote Sjoel in Den Haag, die in 1975 door de Joodse Gemeente voor een gulden aan de gemeente Den Haag werd overgedragen. In 1978 is het gebouw door Turkse gelovigen gekraakt. Vanaf 1981 is het gebouw eigendom van een Turks-Islamitische stichting. Dan verdwijnen ook de Hebreeuwse teksten en het stichtingsjaartal 5604 (1844) van de gevel.
Na verkoop en een andere bestemming is het Joodse bedehuis in Tiel sinds 1976 een moskee. Aan de gevel van het gebouw is op 3 mei 1996 een kunstwerk onthuld dat herinnert aan de uit Tiel weggevoerde Joden. In het kunstwerk zit een luidspreker waaruit overdag de namen van de uit Tiel afkomstige, in de Tweede Wereldoorlog vermoorde Joodse inwoners klinken. Naast hun namen en de namen van de concentratiekampen waar zij vermoord zijn, klinkt in alle talen die in Tiel gesproken worden: “En dit nooit meer“.
