Judith Frishman en Tineke de Lange, in een opmerkelijk en soms scherp vraaggesprek met Trouw over veertig jaar Joods-Katholieke dialoog.
Doorbraak
„Dat ik als Joodse hoogleraar aan een katholieke faculteit werk, is een uitvloeisel van Nostra aetate”, zegt Judith Frishman (52), hoogleraar rabbijnse cultuur en literatuur aan de Katholieke Theologische Universiteit te Utrecht. Nostra aetate (’In onze tijd’) betekende een doorbraak, vooral in de visie op het jodendom.
„In de jaren zeventig stelde de kerk dat katholieken de joden vanuit hun eigen perspectief moesten leren kennen. In 1985 volgde een belangrijk document waarin staat dat het het beste zou zijn als alle rk universiteiten en hogescholen het vak joodse studies zouden invoeren – het liefst gedoceerd door een joods iemand.”
Bewust
Ook Tineke de Lange (46), beleidsmedewerker van de Katholieke Raad voor Israël, is nauw betrokken bij de dialoog. ,,Ik groeide op in een doorsnee katholiek gezin in de Zaanstreek. Daar waren geen Joden en in de kerk hoorde je er weinig over, terwijl het Concilie in mijn jeugd toch allang afgesloten was. Pas tijdens mijn studie werd ik mij van de problematiek bewust.”
Bijna geen Joden hier
Is er op dit moment genoeg aandacht voor deze dialoog?
De Lange: „Het vreemde is dat de rk kerk de laatste decennia een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt in haar houding tegenover het jodendom, terwijl daar onder gelovigen maar heel weinig van bekend is. Ik denk dat de documenten van de afgelopen veertig jaar zelfs bij theologiestudenten zeer onbekend zijn.”
Frishman: „Tijdens het opzetten van een nieuw masterprogramma zei een van de studenten: ’Wij willen colleges over de islam, niet over het jodendom. Er zijn bijna geen joden hier, en er is weinig antisemitisme. Maar er zijn wél veel moslims.’ Ik was onthutst. Ik zei, en zo praat ik niet vaak, maar in dit geval was het nodig: ’Heb jij je misschien ook afgevraagd hoe het komt dat hier weinig joden zijn?’ De kerk en de studenten moeten hun huiswerk doen. En dat doen ze niet, er is een gebrek aan historisch besef.”
De Lange: „Ik hoor het ook vaak van parochianen: ’Er wonen geen Joden in onze omgeving, dus waarom zouden we?’ Mensen hebben niet in de gaten dat ze het ook over zichzelf hebben, over hun eigen identiteit. Het christendom komt niet uit de lucht vallen. Daar moet je over leren: waar komen wij vandaan, wie zijn wij eigenlijk?
Niet verantwoordelijk
Speelt de idee van de kerkelijke voedingsbodem voor antisemitisme nog een rol in de dialoog?
De Lange: „Als je een doorsnee katholiek vraagt naar het jodendom, hoor je twee dingen: de staat Israël en de Shoah. En dat zijn precies de twee zaken die in Nostra aetate ontbraken. Heel frappant.”
Frishman: „In 1998 verklaarde het Vaticaan in een groot stuk over de Tweede Wereldoorlog (’Wij herinneren ons’) dat de kerk niet verantwoordelijk is voor het antisemitisme van de nazi’s. Dat er geen duidelijk verband was, want het nazisme was een antireligieuze beweging die evenzeer tegen de kerk was als tegen de Joden. Ik vind dat erg simpel. Want Duitse theologen hadden hun theologie bijvoorbeeld in hoge mate aangepast aan de nazi’s. En al is er misschien geen rechte lijn van de kerkvaders naar het antisemitisme van de twintigste eeuw: er is wél een verband. De rk kerk is medeverantwoordelijk voor gevoelens die in de maatschappij eeuwenlang hebben geleefd. Er was wel degelijk sprake van een voedingsbodem.”
Geen kaas van gegeten
De Lange: „De Nederlandse bisschoppen zijn een stap verder gegaan dan het Vaticaan. Al in 1995 schreven ze dat de kerk het klimaat van het nazisme mogelijk heeft gemaakt. Mensen zijn erg gefixeerd op wat Rome zegt, terwijl het beleid van de rk kerk niet uitsluitend dáár wordt gemaakt.”
Frishman: „Een probleem is dat de katholieken in Azië, Afrika, en Zuid-Amerika van dit hele vraagstuk werkelijk geen kaas hebben gegeten.”
De Lange: ,,Ze vragen zich oprecht af waar wij ons druk over maken, zelfs.”
Lees verder:
Nostra aetate – een moeilijke bevalling
Bisschoppen bepleiten leren zoals joden doen
40 Jaar na Nostra Aetate nog geregeld geen respect en liefde voor joden.
Bisschoppen gedenken Shoa in ongeloof, verontwaardiging en schaamte.
Paus bespreekt antisemitisme en terrorisme met Israelische Opperrabbijnen.
Paus JP II: voor ons Terra Sancta voor u ook Terra Promessa.
Op vrijdag 19 augustus gaat de paus naar sjoel in Keulen.
Paus zegt Joodse delegatie toe relaties met Jodendom voort te zetten.
Duitse paus Benedictus veroordeelt Nazi-genocide op Joden.
Benedictus XVI wil relatie met Jodendom versterken.
Nieuwe paus over relatie met Jodendom.
Paus JP II, toen kapelaan, weigerde doop joods kind.
Paus droeg bij aan versterking relaties Jodendom – Christendom.
