- Veel is er afgelopen jaar over ons heengekomen, hier en in Israël.
- Veel hebben wij moeten verwerken. Maar steeds hebben wij de kracht gekregen om door te gaan.
- Onze oude traditie blijft een bron van inspiratie…voor iedereen!
- Normen en waarden worden eeuwige richtlijnen als wij die ontlenen aan Tora en Traditie.
Tikwa
Vierhonderd jaar geleden zijn onze voorouders hier naar toe gevlucht. Hun eigen achtergrond waren ze soms volledig kwijt. Met vertrouwen en perspectief, zonder hulp van buitenaf maar met veel onderlinge loyaliteit lukte het hen hier vier eeuwen geleden een volledig nieuwe toekomst op te bouwen.
►Tikwa! Met hoop en vertrouwen werd weer gestalte gegeven aan onze geheel eigen traditie en identiteit, aangepast aan de nieuwe omgeving. In Nederland wonen betekent niet, dat wij onze eigen opvattingen prijsgeven.
Onbegrijpelijke wereld
►We leven in een tijd van grote veranderingen en dreigingen, die ons beangstigen – in ons persoonlijk leven of in de wereld om ons heen. Er lijkt geen ontkomen meer aan. Elke dag staan we, zeker sinds die donderslag bij heldere hemel, oog in oog met geweld uit naam van een geloof. Ons gedroomde werelddorp is veranderd in een belegerde stad. We weten alles wat er in de wereld voorvalt en raken daardoor in een steeds kleiner gebied ingesloten. Onbegrijpelijke gebeurtenissen. Ook in de liturgie van Jom Kippoer worden wij bij de offerande van Jitschak geconfronteerd met het bovenmenselijke…
►Ja, wij hebben perspectief! Wij hebben onze tradities vastgehouden! Sterker dan ooit zijn wij na die grote ramp teruggekeerd op het wereldtoneel. Vandaag mogen wij daarvan getuige zijn. Maar ons lot is vaak moeilijk te doorgronden. Vandaag bezinnen wij ons op onze relatie met G’d. G’d heeft ons geschapen met een enorm potentieel voor het goede. Vandaag gaan we op zoek naar onszelf. Dat is de essentie van de dienst van Jom Kippoer.
Vijf minuten gebed met begrip, gevoel en persoonlij¬ke inzet is belangrijker is dan vijf uur lippendienst. Wie niet zo vaak in sjoel komt, kan onmogelijk van zichzelf verwachten, dat hij of zij door ieder gebed diep emotioneel geraakt wordt. Bent u niet goed in het Hebreeuws? G’d begrijpt elke taal! Als een liefhebbende ouder weet G’d wat er in uw hart omgaat. Als een ontfermende Vader neemt Hij u troostend mee door het program van de dienst en het leven.
►Belangrijk is om juist bij die stukken, die u speci¬fiek raken langer stil te staan. Laat de woorden tot u doordringen, voel ze.
En als u echt dapper bent, sluit u de ogen dan en zegt u de woorden met veel aandacht. G’d wil uw hart! Realiseert u zich, dat er miljoenen en miljoenen Joden wereldwijd juist op deze dag de synagoge bezoeken? Door uw aanwezigheid laat u duidelijk uw betrokkenheid bij het Jodendom en het Joodse volk blijken.
Problematische dag
►Voor seculiere mensen is Jom Kippoer de meest problema¬tische dag op de Joodse kalender. Voor Pesach, Sjawoe’ot, Soekot, Chanoeka en Poeriem bestaat een natuurlijke, historische, nationale of intellectuele basis. Maar de Hoge Feestdagen vormen een probleem. Op Jom Kippoer lijkt het uitsluitend te gaan om onze relatie met G’d.
Als je niet gelooft in G’d, wat moet je dan in sjoel doen? Vasten, bidden? Vele seculieren negeerden de Hoge Feestdagen tijdenlang. Maar tegenwoordig gaan velen toch weer voor een nieuwe interpretatie en invulling van de Jamiem Nora’iem, de Hoge Feestdagen. In feite zijn de Hoge Feestdagen de meest mensgerichte feestdagen van het Joodse jaar.
►Ware G’dsdienst uit zich in een open en warme instelling naar onze medemens toe, het besef, dat we allemaal schepselen van G’d zijn. De laatste tijd bestaat er een tendens om de mens in onze religieuze haast te vergeten. Rabbi Akiwa verklaart de naastenliefde tot een alles overtreffend hoofdprincipe. We mogen niemand van ons vervreemden.
►Vraag een volwassene om op te schrijven welke vijf belangrijkste humanistische en morele waarden hij aan de wereld zou willen nalaten, en al snel blijkt dat de meest hooggestemde idealen het dagelijkse verwachtingspatroon zijn binnen het Jodendom. Alleen al aan de inter¬menselijke aspiraties van Kippoer heeft een humanist zijn handen vol.
Een oud Talmoedisch gezegde stelt, dat “wie van de Vader houdt, ook Zijn kinderen liefheeft”. De morele basis voor naastenliefde ligt in onze gelijkheid voor G’d.
Herprogrammeren
►De mens is een uniek schepsel. Anders dan dieren hebben wij de mogelijkheid om ons leven te veranderen. Wij kunnen onszelf `herprogrammeren’. De mens is in staat om zijn eigen beperkingen te ontstijgen.
►Dit is de groot¬heid van de mens. Daarom is Jom Kippoer de heiligste dag van het jaar, omdat dit proces van `bij onszelf naar binnen kijken’, introspectie en verandering hierop moet plaatsvinden.
►Stilstand is achteruitgang. Groei veronderstelt harmonie met onszelf en dat betekent dat wij weer heel met G’d, onszelf en onze medemens willen worden.
Wanneer wij zondigen, worden wij automatisch een gespleten persoonlijkheid, omdat wij altijd iets te verbergen hebben.
Het gevoel iets misdreven te hebben, maakt ons besef van innerlijke samenhang en harmonie kapot.
►Wij blijven kinderen van G’d, hoever wij ons ook van Awinoe Malkenoe, onze Vader verwijderd hebben. Eenmaal per jaar wast de liefhebbende Vader zijn stoute zonen en dochters schoon.
►Laat die dag niet wegebben. Maak gebruik van deze unieke dag in het Joodse jaar! Ki Jom Kippoeriem hoe lechapeer alechem lifnee HaSjeem Elokechem !
Kol Nidree
►Aan het begin van Jom Kippoer zeggen wij Kol Nidree, waarin wij ons bezinnen op onze normen en waarden, zowel in het intermenselijk verkeer als in de relatie tussen mens en G’d. Kol Nidree benadrukt het belang van wat wij zeggen en hoe wij de dingen zeggen. Kol Nidree gaat over beloften en uitspraken die wij gedaan hebben, toezeggingen die wij niet nagekomen zijn, idealen, die wij niet hebben waargemaakt.
►Wij kennen drie soorten vastendagen. Dagen van nationale rouw om het verlies van de Tempel, zoals Tisja beAw. Er zijn ook vastendagen om tot inkeer en berouw te komen. Wat we normaal zouden besteden voor onze eigen maaltijd geven we nu aan tsedaka voor onze behoeftige medemens. We identificeren ons met het noodlijdende deel van de bevolking. Maar Jom Kippoer is uniek, we vasten niet zozeer uit protest tegen onze consumptiedrang of om ons verlangen naar steeds meer te beteugelen.
Engelen
►Het vasten past in het kader van vele andere aspecten van deze heilige dag:
– wij denken even niet aan onze dagelijkse beslommeringen;
– we dragen geen leren schoeisel;
– we staan de hele dag in sjoel om de tefillot – de gebeden uit te spreken;
– we dragen witte kleding.
►We proberen enigszins de Engelen, Hemelse wezens te imiteren. Vandaag willen we onze hogere mensaspecten benadrukken door minder bezig te zijn met onze materiele behoeften. We tonen dat onze werkelijke aspiraties elders liggen, hoger, verhevener. De essentie van ons menszijn komt juist op Jom Kippoer naar voren. Jom Kippoer is de enige dag dat wij vijf tefillot, vijf grote gebeden zeggen. Deze staan voor de vijf niveaus van de nesjama, de ziel. De vijf niveaus die één keer per jaar – alléén op Jom Kippoer – allemaal actief zijn. De ‘nefesj’ is het lichamelijke leven, de ‘roe’ach’ zijn de aardse ambities, de ‘nesjama’ zijn de religieuze gevoelens. ‘Chaja’, het vierde niveau, is onze hogere levensbron en ‘jechida’ is het contactpunt met het G’ddelijke in de wereld, van de stam ‘echad’.
Contact met Echad
►Met name dit laatste is belangrijk want vandaag worden al onze zonden tussen mens en G’d vergeven. ‘Kippoer’ komt van kappara, schoonwassen. Hoe is dat mogelijk dat al onze vergrijpen op deze dag als sneeuw voor de zon verdwijnen?
►Is dat adacadabra, hocus pocus van het jodendom? Zeker niet! Wanneer dat contact met ‘Echad’ bij ons actief is, zowel dat gevoel van verbondenheid met de Enige Ene als met de eenheid van ons volk dan verdwijnt iedere tekortkoming automatisch.
►Dat G’ddelijke in de mens is tevens onze unieke kwaliteit. De mens is een uniek schepsel. Anders dan dieren hebben wij de mogelijkheid om ons leven te veranderen. Wij kunnen onszelf herprogrammeren. De mens is in staat om uit zijn eigen vel te kruipen en zijn denken en doen als een objectieve toeschouwer te beoordelen.
Introspectie
►Dit is de grootheid van de mens. Daarom is Jom Kippoer de heiligste dag van het jaar, omdat dit proces van zelfanalyse, introspectie, zelfkritiek en verandering juist daarop plaatsvindt. Niemand, zelfs niet de meest fervente atheïst, kan menen dat hij zonder dagelijkse groei kan wegkomen. Stilstand is achteruitgang. Groei veronderstelt harmonie met onszelf en dat betekent dat wij onze spirituele schuldenlast van ons proberen af te werpen. Wanneer wij zondigen worden wij automatisch een gespleten persoonlijkheid, omdat wij altijd iets te verbergen hebben. Het gevoel iets misdreven te hebben, maakt ons besef van innerlijke samenhang en harmonie kapot.
►Hervinden wij als volk langzamerhand weer onze innerlijke harmonie?
►De Zohar, een Kabbalistische bron, voorspelde, dat in het joodse jaar 5600 – 1840 in de burgerlijke jaartelling – een geest van wijsheid, kennis en inzicht door de wereld zou waren, wat geresulteerd heeft in de industriële en technologische revolutie, die ieder aspect van ons dagelijks leven heeft beïnvloed en – helaas – velen van ons volk van hun roots – wortels -verwijderde.
Tesjoewa
►Maar daarna zou een geest van tesjoewa door de wereld gaan, terugkeer in fysieke zin – naar Erets Jisraëel – en in spirituele zin, waarvan we de vruchten zien in de algemene Joodse opleving de laatste jaren. Mogen we hierin een teken zien, dat dit lange en bittere galoet – die schrijnende diaspora – langzamerhand ten einde loopt? Waarom bevinden we ons eigenlijk op deze uithoek van de aarde? Het was vanwege onze tweedracht, jaloezie en interne ruzies dat we verdreven werden uit ons eigen Heilige Land, ons Israël.
►Tot op heden is het ons helaas niet gelukt om aan die onderlinge machloket (ruzie) een einde te maken. We kunnen dat kennelijk niet op eigen kracht. Daarom hebben we Jom Kippoer. Rosj haSjanna en Jom Kippoer zijn twee aparte dagen. Rosj Hasjana is de Dag des Oordeels, Jom Kippoer is de Dag van Verzoening en van Vergiffenis. Rosj Hasjanna is eigenlijk een veel strengere dag dan Jom Kippoer. Het oordeel is streng.
Strikt recht
►Rechtvaardigheid is en moet strikt zijn en mag geen rekening houden met allerlei zwakheden en verontschuldigingen. Het woord tesjoewa behoort tot het andere geheel, de essentie van Jom Kippoer. Wij waren al veroordeeld. Maar ons is nog één audiëntie met de Almachtige toegestaan. Wij smeken om vergiffenis. Nu vragen wij om onze zwakheden in overweging te nemen.
►Bovendien bekennen wij de hele dag onze schuld, en door onze bereidwilligheid om te veranderen, behandelt G’d ons op andere wijze. De Almachtige is immers niet alleen onze Koning maar ook onze mededogende vader, Awienoe Malkenoe.
Zelfreiniging
►Deze gedachte geeft hoop voor de toekomst! Toch moeten we iets voor die toekomst doen, juist op het intermenselijke vlak. Dé mitswa bij uitstek van Jom Kippoer is de widoej – de zondebelijdenis. Waarom moeten wij onze misstappen woord voor woord uitspellen? Ons zelfreinigend vermogen is maar beperkt. Pas wanneer wij gedwongen worden om onze tekortkomingen tot in de kleinste details te beschrijven, beginnen wij de volle omvang, de vergaande invloed van onze daden te begrijpen. Het is zo eenvoudig om over onze zwaarste missers heen te stappen, zeker als ze sociaal geaccepteerd zijn.
►Bovendien, zegt Rav Soloweitschik z.ts.l., ook als we al bereid zijn de diepe impact van onze minder fraaie daden onder ogen te zien, dan nog is het vaak heel moeilijk toe te geven dat het onze fouten zijn. We geven vaak de schuld aan anderen, de omstandigheden, de maatschappij, onze beroerde jeugd! Dat betekent ‘asjamnoe’: wij hebben misdreven – ik accepteer de verantwoordelijkheid.
►De widoej, zondebelijdenis, is een mitswa – maar het mag nooit worden tot lippendienst. Zo zouden we een karikatuur maken van onze religie, onze eigen oprechtheid.
Ne’ila
►Is Jom Kippoer het einde van een bewustwordingsproces of is het het begin van een hoger, edeler functioneren? Jom Kippoer wordt afgesloten met het Ne’ila-gebed. Ne’ila betekent afsluiting. Maar dan had het woord “seĝiera” beter geweest! Ne’ila toont stamverwantschap met het Hebreeuwse woord ‘Na’alajiem’, ‘schoenen’ – instrumenten waarmee wij dóór kunnen gaan.
►Dat is de stijgende lijn van Tisjrie, van de tesjoewa, van de inkeer uit ontzag op Rosj Hasjana en vrees voor Jom Kippoer gaan we langzamerhand over naar Soekot, het Loofhuttenfeest – Zeman Simchatenoe. De tijd van onze vreugde, de tijd waarop wij de vier plantensoorten nemen die de vier soorten jodendomsbelevingen symboliseren, die allemaal samengenomen moeten worden tot één grote eenheid!
Doorgaan
►Wat een prachtige gedachte! Onze taak is doorgaan en doorgeven. Onze waarden en normen doorgeven aan de jonge generaties die onze toekomst vormen. Jom Kippoer wijst ons daarop. Eén maal per jaar ging de Koheen Gadol – de Hogepriester – in het Kodesj Hakodosjiem – het Allerheilige binnen. Daar stonden boven op de Heilige Arke twee Cherubijnen, Engelen in de vorm van een jongen en een meisje, die verklonken waren met de Arke zelf. Bij de aanblik van deze Cherubijnen moest de Hogepriester zich realiseren, dat er bij ons slechts één belangrijke opdracht is: de opvoeding van onze kinderen, die de fakkel van het Jodendom de 21e eeuw in zullen dragen.
►Jom Kippoer is de jaartijd van Rabbi Akiwa, die ons leerde dat de Tora voor ons is als wat water is voor de vissen.
Jom Kippoer was in de geschiedenis van ons volk behalve een dag van bezinning ook een dag van vreugde. Wanneer onze kinderen onze idealen en moraal doorzetten en voortzetten, dan is er inderdaad reden voor vreugde en optimisme. Ik wens u een ketiewa wechatiema towa – een goed en een zoet jaar – en een goede kawwana – een intense aandacht bij onze tefillot, de bijzondere gebeden. Sjaniem rabbot, nog vele jaren!
