Waar komt dat fundamentalisme vandaan? Extremisme vloeit voort uit het `absolute eigen religieuze gelijk’. Hoe gaan echt religieuzen om met hun geloofszekerheid zonder te vervallen tot fundamentalisme? Door Rabbijn R. Evers
Hoe kan iemand die werkelijk overtuigd is van zijn eigen geloofsgelijk toch standhouden in onze pluriforme maatschappij? Wat is het recept voor integratie voor rechtlijnig gelovigen in onze Nederlandse poldercultuur met zijn `menscentrale’ denken?
Hoe te voorkomen dat religieuze beleving doorslaat in fanatisme en doodslag? Geloof is bescheidenheid – tegenover G’d maar niet minder tegenover de medemens. Geloof is geen harde zekerheid. Geloof is in nederigheid twijfelen. Al in de twaalfde eeuw schreef de joodse geleerde Maimonides (1135-1204) dat `het geloof’ in zijn islamitische leefomgeving op scepsis en kritiek stuitte. De aanval op de islam ervoer Maimonides als een aanval op alle geloven.
Wat was Maimonides’ antwoord? Hij waarschuwde toen al voor een gettomentaliteit; in moderne termen: kiezen voor eigen isolement. De meeste mensen blijven hangen in hun eigen kleine geloofswereldje. Wanneer we ons terugtrekken op ons eigen kleine geloofseilandje vervlakt de geloofsbelevenis. Vrees de uitdaging niet! Een echte gelover gaat de vragen niet uit de weg. Daardoor raakt hij niet opgesloten in zijn eigen gelijk. Vlucht voor vragen toont angst. Geloof heeft vreugde nodig. Angst blokkeert vreugde. Hij, die openstaat, kent geen angst.
Tegenwoordig bestaat de gettomentaliteit nog steeds. Maar het werkt niet meer. We worden teveel blootgesteld aan de wereld om ons heen. We horen veel over terugkeer binnen de schoot van de `moederkerk’ maar feitelijk zijn er veel meer drop-outs. Dit heeft niet direct te maken met de waarheid van het geloof. Het betekent, dat aan onze openheid een prijskaartje hangt. De Bijbel geeft antwoord op alle grote levensvragen maar men moet wel weten dat de vraag bestaat. Als iemand geen vragen heeft, is beantwoording nutteloos. Echt geloof stelt altijd vragen. Joodse boeken beginnen altijd met vragen en discussies. Discussie leidt tot denken, vernieuwing en ontwikkeling en voorkomt exclusieve waarheidsclaims. Niets is meer irrelevant dan antwoord op een vraag die nooit gesteld is. Wat is de betekenis van het menselijke bestaan? Hoe verhouden zich de wereld vóór en de wereld na dit leven?
De eerste joodse geleerde die met geloofstwijfel bezig was, was rabbi Sa’adja Ga’on (10e eeuw). Hij stelt dat twijfel goed is en zuiver. Pas daarna weet je waarvoor je staat. Geloof is een wezenskenmerk. We kunnen niet oppervlakkig met geloof omgaan. We moeten onszelf voortdurend tarten en uitdagen. De uitdaging ontlopen is gebrek aan commitment. Discussie en onszelf bevragen voorkomen isolement en het gevoel van continu zelfgelijk.
Wat zegt de joodse traditie hierover?
Wij hebben recht op twijfel maar moeten toch joods blijven leven. De Tora leert ons – in Sjemot (Exodus) – eerst te doen en dan te begrijpen. Twijfel is nooit een excuus om te stoppen met de geloofspraktijk. Ondanks gegronde twijfel moet je toch doorgaan met je leefstijl.
Kun je voor vijftig procent als religieus mens leven? Van ’s ochtends acht tot ’s avonds acht niet religieus en de rest wel religieus of vice versa? Zo kunnen we geen zinvol bestaan leiden. Als we over 120 jaar Boven komen, kunnen we beter uitgaan van het standpunt dat het G’ddelijke in de wereld wèl bestaat. Niets doen aan religie is ook een beslissing.
`Eerst doen dan begrijpen’ betekent dat we gewoon doorgaan met de religieuze praktijk. We tonen het respect te beseffen, dat G’ds wijsheid ons boven de pet gaat. We kunnen en hoeven niet eens alles te begrijpen! Wie zegt overigens dat de twijfel ons ooit zal verlaten? Is dat dan het einde van je religie? Stel dat je over 120 jaar bovenkomt en G’d blijkt wel te bestaan. Als je je hele leven de Bijbel hebt gevolgd was je keuze oké. Als je niets aan de Bijbel hebt gedaan kan je het nooit meer goedmaken (misschien nog in een reïncarnatie). Stel dat je bovenkomt en er blijkt niets te zijn. Dan kom je dus niet boven en is er helemaal niets verloren gegaan.
Geloof is een kwestie van risicomanagement. Geloof is bescheidenheid tegenover G’d en dus ook tegenover de medemens. Geloof is de twijfel aandurven en bewust voor het goede kiezen zonder anderen te beschadigen.
