Het Museum Maarssen houdt een tentoonstelling over het joodse verleden van de Vechtstreek onder de titel Sporen uit de Mediene. Joods verleden van de Vechtstreek.
De eerste joden vestigen zich na 1650 in de Vechtstreek, in Maarssen en Maarsseveen.
Vanuit Amsterdam (Mokum) zoeken zij ‘in de provincie’ (de mediene) nieuwe middelen van bestaan of wonen hier – meestal ‘s zomers – op een buitenplaats. Het zijn sefardische (Spaans-Portugese) joden, veel vermogende en invloedrijke kooplieden, bankiers en geleerden uit Amsterdam en Den Haag. Ze vormen een opvallende bevolkingsgroep.
Begin 18e eeuw komen asjkenazische (Hoogduitse) joden. Wegens vervolgingen zijn zij, doorgaans arm en berooid, uit Oost Europa naar ons land gevlucht. Zoals op zo veel plaatsen in Nederland oefenen zij eerst hun geloof uit in huissynagogen, ondanks tegenwerking door de christelijke kerkenraad en Staten van Utrecht. Later richten ze in Maarssen (1720) een Portugees-joodse synagoge op, en in Maarsseveen (1758) een Hoogduitse synagoge. Ook in Vreeland en Weesp is een joodse gemeenschap met een (huis)synagoge.
Bijna twee eeuwen was er vooral in Maarssen en Maarsseveen een bloeiende joodse gemeenschap. Het bestaan van diverse (huis)synagogen en een nog bestaande joodse begraafplaats zijn daarvan het bewijs.
Joden hebben tot 1796 geen volledige burgerrechten. Bijna nergens mogen ze een ambachtelijk beroep uitoefenen en grond bezitten. In het conservatieve Utrecht kunnen ze wel handel drijven of studeren, maar ze mogen er niet wonen. In 1798 opent de stad Utrecht tenslotte haar poorten. Velen verlaten dan Maarssen. Diverse Portugese joden keren in de tijd van de economische recessie verarmd terug naar Amsterdam. De twee synagogen worden in 1836 en 1927 afgebroken. In de 19e en 20e eeuw voltrekt zich een langzaam proces van acceptatie en deels assimilatie van joden. Door de nazi-terreur van ’40-’45 wordt ook in de Vechtstreek de joodse gemeenschap gedecimeerd.
In Weesp is sinds 1997 de synagoge weer voor joodse activiteiten in gebruik. Verder resten in de Vechtstreek nog maar weinig sporen van het bijzondere joodse verleden.
De tentoonstelling in Maarssen is nog te zien t/m 29 december 2010. Diependaalsedijk 19b, gelegen in het park van Goudestein. Openingstijden: woensdag, zaterdag en zondag van 13.00-16.00 uur.
