De dagen voorafgaand aan de Dialoogwandeling stond de telefoon niet stil. Tal van journalisten, fotografen en cameraploegen meldden zich aan om er bij te zijn. Topbestuurders en geestelijken van Joodse, moslim en christelijke zijde die door Amsterdam-West lopen van moskee naar kerk en van kerk naar sjoel. Daar wil de media wel wat van registreren. We besluiten op het laatste moment vanwege de grote persbelangstelling een kwartier eerder bijeen te komen. En een kwartier later bij de moskee te vertrekken. Zodat de pers een half uur heeft om de vraaggesprekken te voeren.
Een half jaar eerder trok een ander initiatief dat ik had gelanceerd ook veel persaandacht: religieuze leiders gaan samen stemmen. op de ochtend van de Tweede Kamerverkiezingen kwamen religieuze leiders bij elkaar om gezamenlijk hun stemmen uit te brengen. Dat gebeurde toen in het stadhuis van Utrecht. Vandaag stonden we op de stoep van moskee, kerk en sjoel in Amsterdam-West. Toen in Utrecht en nu in Amsterdam onder grote media-belangstelling.
Een uur vantevoren meld ik me bij Sjoel West waar een van de actievelingen juist zijn fiets tegen de gevel zet, om de ontvangst te gaan voorbereiden. Ik neem een snelle kijk in het kleine bidlokaal. Het ziet er huiselijk uit en neem met een ‘tot snel’ weer afscheid. Straks ben ik terug met een grote groep interreligieuze wandelaars. Inmiddels RTV Noord-Holland aan de lijn. Of ik een uiteenzetting wil doen over de Dialoogwandeling en dan aan het einde een plaatje wil aankondigen. Het wordt Doe Maar met Belle Helene. Waarom niet?
Onderweg naar het vertrekpunt van de wandeling, word ik – keppeltje op, dus herkenbaar – aangekeken door allochtone buurtgenoten, en aangesproken door een jonge autochtone vrouw die journalist blijkt te zijn. Ze is op de dialoogwandeling af gekomen. Of ze me wat vragen mag stellen. Ik stem in, maar verzoek haar wel het vraaggesprek te doen terwijl we het traject moskee – kerk vooruit lopen om de juiste route nog even te checken. Onderweg steken we het Balboaplein over. Van de illustere voetbalgeschiedenis heeft ze geen weet. Wel kijkt ze vol verbazing als we een moeder met in haar kielzog vijf meisjes passeren. Moeder van top tot teen gehuld in nikaab, een reepje vitrage voor haar ogen, de meisjes op woensdagmiddag-vrij, allemaal met een hoofddoek op.
Nog een hoek om en dan staan we voor de Jeruzalemkerk, van buiten sterk gelijkend op de synagoge aan het Obrechtplein; als we later bij de echte wandeling met de groep wandelaars binnen zijn, blijkt ook het interieur kenmerken te hebben van het joodse bedehuis in stadsdeel Zuid. De Jeruzalemkerk is gebouwd naar een ontwerp van de architect F.B. Jantzen F.G.zn – die ook het ontwerp voor de glas-in-loodramen heeft geleverd. Dat was in 1928-1929, exact de zelfde tijd als de bouw van de Obrecht-sjoel, en allebei in de stijl van de verstrakte Amsterdamse School met invloeden van de Amerikaanse bouwkundige Frank Lloyd Wright.
Op de terugweg naar het vertrekpunt bij de moskee komen ons in gewaden geklede Marokkaanse wat oudere mannen tegemoet. Wat ik er van vind, vraagt de journaliste. Ach, zeg ik haar, ik kan me niet voorstellen dat hun kleinkinderen er nog zo bij zullen lopen – er zijn ook geen kinderen bij – en ik vraag me ook af als ze geen moskeebezoek afleggen of ze ook zo gekleed gaan. Ik neem me voor het tijdens de wandeling het er over te hebben.
Het is woensdagmiddag, kinderen zijn vrij van school. Als we bij de moskee aankomen staan een aantal deelnemers en journalisten al gezellig met elkaar te keuvelen. Buurtgenoten kijken verbaasd, een enkel kind plaatst een opmerking of stelt een vraag. Mijn mobiel gaat af. Een medewerker van het stadsdeel West aan de lijn. Of het klopt dat er een dialoogwandeling in hun stadsdeel wordt gehouden en de burgemeester daar bij zou zijn. Ja, dat klopt, en de burgemeester komt aan het einde naar de sjoel. Waarom het stadsdeel hier niets van af weet, u moet weten dat ik de persoonlijk medewerker van de stadsdeelvoorzitter hier in West ben. Proef ik hier enige verhulde gevoelens van laten we zeggen, teleurstelling. O, zeg ik, en denk bij mezelf: de dialoogwandeling is een landelijke affair, niet iets plaatselijks, en prima dat u nu belangstelling toont maar we gaan nu echt zo beginnen. “De burgemeester, die heeft zich zelf aangemeld,” zeg ik haar. Net als de avond er voor, toen hij alleen naar sjoel West was gekomen. Hier ga ik niet tussen zitten. Blijkbaar iets mis gegaan in de communicatie. Omringd door imams, kerkbestuurders en bekeppelde joden, in dialoog met elkaar danwel met de pers, moet ik mijn aandacht verleggen naar wat er op dat moment ter plekke gebeurt.
Dan kloppen de rabbijn en de dominee op de deur van de moskee. Kursat Bal, bestuurslid van het Contactorgaan Moslims en Overheid doet de deur open. Hij heeft een Hadj-mutsje op, wat aangeeft dat hij op pelgrimage is geweest naar Mekka. Het hele gezelschap gaat naar binnen. Het is even wachten want de schoenen moeten uit. Als laatste gaat de ploeg van PoWnews de moskee in. Binnen kijken de bezoekers ongeschoeid rond in de bijna lege ruimte, die ooit de kerkzaal moet zijn geweest, maar nu een ongemeubileerde vlakte is, belegd met meeverend tapijt.
De groep van zo’n 30 mensen zet zich in beweging en gaat vanaf de moskee richting Jeruzalemkerk. De pers blijft ons volgen, waardoor sommige deelnemers zich niet op elkaar maar op het journaille richten, compleet met telefonische vraaggesprekken; geen gelukkige keuze als de dialoog met de mede-religies voorop zou staan, maar à la.
In ieder geval blijkt de wandeling het juiste recept voor wat voor ogen stond. Wandelend, slenterend, van gesprekspartner wisselend, met elkaar pratend, over uiteenlopende zaken die ons binden en raken.
De Jeruzalemkerk blijkt geleid te worden door dominee Bas van de Graaf, inderdaad de zoon van … de bondscoach. Jan van de Graaf is de jarenlange secretaris van de Gereformeerde Bond, een van de modaliteiten binnen de Protestantse Kerk, wiens positie in het jargon wel als ‘bondscoach’ wordt aangeduid. Zoon Bas legt de dialoogwandelaars in kort bestek het een ander uit over zijn kerk. Buiten vertelt zijn ‘baas’, de Protestantse Kerk-preses Verhoef mij dat zijn dochter hier kerkt en door de weeks in de buurt leerkracht is op een zwarte school. Het lijkt me nogal een discrepantie. “Ze vertelt ons verhalen, ongelofelijk, … ,” zegt de voorman van de Protestantse Kerk. Net als ik een voorbeeld voorgeschoteld ga krijgen, suizen er kreten en voorwerpen door de lucht. Een paar allochtone jongens. Volgens de crew van PowNews brengen ze de Hitlergroet en is het tegen de Joden gericht. Ditmaal hebben ze alles op camera (v.a. 12.12 min.). Toen PowNews voor het begin van de wandeling stond te wachten voor de moskee, en een niet accentloos Nederlands sprekende jongen hen toebeet op te rotten uit onze buurt, draaide de camera nog niet. Les 1, zei ik tegen de verslaggever: alleen met draaiende camera Amsterdam-West betreden. Ik meende het gekscherend. Later, wandelend tusen kerk en sjoel, zou blijken dat ik meer gelijk zou hebben dan ik kon bevroeden. De ‘straat’ laat de in een joods-moslim-christelijk gezelschap verkerende joden niet ongemoeid. De Hitlergroet wordt gebracht onder het uitroepen van ‘Kankerjoden’ (13.10 min.). Eind januari is een 25-jarige verdachte door de politierechter in Rotterdam veroordeeld tot het betalen van 150 euro immateriële schadevergoeding aan een man, die hij had uitgescholden voor ’kankerneger’.
De jongens verdwijnen na hun actie weer even snel als dat het incident zich voordeed. We lopen door. Wanneer in de sjoel Kursat Bal het woord voert, gaat hij het incident niet uit de weg. “Wij zijn hier om aan hen duidelijk te maken, hoe wij willen dat onze jongeren zich gedragen”, zegt Bal, vertegenwoordiger van het Contact Moslims en Overheid en lid van een Aya Sofia-moskee.
Ook burgemeester Eberhart van der Laan die inmiddels is gearriveerd, spreekt zijn afschuw uit, en tegelijkertijd zijn waardering voor het feit dat deze religieuze leiders ‘zijn’ Amsterdam hebben uitgekozen voor de wandeling van moskee, via kerk naar synagoge.
Lees ook:
Topleiders 3 religies wandelden door Amsterdam-West
