De van origine Nederlandse rabbijn Nathan Lopes Cardozo is een van de topsprekers in het internationale Joodse lezingencircuit. Hij spreekt tijdens de Jewish IDENTITY Day op 18 maart in Amsterdam. Lees zijn boodschap ter gelegenheid van Poeriem. En kom naar rabbijn Cardozo en andere inspirerende sprekers luisteren op zondag 18 maart.
Poeriem: Het verhaal van Esther – het belang van de enkeling.
Door: rabbijn Nathan Lopes Cardozo.
Vanuit een subjectief standpunt lijkt het of de aanwezigheid en het gedrag van een enkeling van weinig belang is. Met grote leiders, denkers en wetenschappers die een grote bijdrage leveren aan de opbouw (of aftakeling) van de mensheid als uitzondering, lijkt het of de grote meerderheid, miljarden mensen, als persoon weinig tot geen invloed hebben op de toekomst en welzijn van onze maatschappij. Zou het niet dat het om zulke grote aantallen ging, dan zouden deze mensen onopgemerkt blijven en zou hun afwezigheid niet als een gemis ervaren worden. Het blijkt echter heel anders te zijn vanuit een objectief standpunt. Ineens wordt ieder mens uitermate belangrijk.
Gevolg
Laten we als voorbeeld de geboorte van Napoleon Bonaparte nemen. Letitia Ramolino, Napoleons moeder, ontmoette Carlos Buonaparte, haar toekomstige man, op de kaasmarkt in Ajaccio. Normaal gesproken was ze daar nooit, omdat haar broer meestal de boodschappen deed voor de familie. Echter, op deze specifieke zonnige dag had hij besloten bij vrienden langs te gaan en had hij zijn zusje gevraagd in plaats van hem te gaan. Hij wilde namelijk die vrienden bedanken omdat ze hem een paar flessen wijn gestuurd hadden. Deze wijn hadden ze gekocht op de lange tocht naar hun oom, die net uit het ziekenhuis kwam, nadat hij daar terecht was gekomen doordat hij was aangereden door een koets in Sevilla. Deze koets had hem aangereden omdat het paard dat het trok onwel was geworden vanwege het eten van bedorven voedsel dat het van zijn eigenaar gekregen had. Dit was weer het gevolg van het feit dat de boer het eten verkocht had aan een winkelier die vergeten was het eten in een koele plek te bewaren, waardoor het was gaan rotten. Dat het eten bij deze winkelier terecht was gekomen, en niet bij de winkelier waar de boer normaal zijn waren aan verkocht, kwam weer door het feit…. Enzovoort.
Belang
Deze oneindige keten van ogenschijnlijke toevalligheden, waar normaliter niemand belang aan zou hechten, heeft uiteindelijk geleid tot de geboorte van Napoleon en heeft mede de wereldgeschiedenis bepaald.
Gedachten
Om wat dichter bij huis te kunnen blijven, kunnen we ons de situatie voorstellen van een man die door een vriend gevraagd wordt hoe laat het is. Hierdoor komt hij een minuut later thuis. Niet alleen zijn zijn gedachtes nu anders dan wat ze zouden zijn geweest ware hij niet door zijn vriend aangesproken, ook ziet zijn familie hem pas een minuut later. Hierdoor zitten zij in een andere situatie dan anders het geval was geweest, wat weer invloed heeft op hoe ze hem begroeten, ze zullen hem met een andere glimlach welkom heten en het zou ook heel goed kunnen dat juist in deze minuut er iets gebeurt wat anders niet zou zijn gebeurd. Zijn dochter kan uit het raam vallen, wat hij had kunnen voorkomen indien hij thuis was geweest. Omdat hij een minuut later thuiskomt, loopt zij een schedelbreuk op. Hierdoor raakt ze verlamd, waardoor ze later niet trouwt, waardoor ze het leven niet meer kan schenken aan een wereldberoemd mathematicus die ons denkbeeld en begrip voor deze wereld radicaal zou hebben veranderd.
Alsmaar doorgaande kettingreactie
En nog steeds is dit maar een deel van het grote geheel. De realiteit is nog veel ingewikkelder en oneindig verder af te leiden. Elke actie, lach, traan, nies of stilte, eigenlijk ons hele doen en laten, veroorzaakt een alsmaar doorgaande kettingreactie die misschien thuis begint maar, net als in een plas water waar iemand een steentje in gooit, uiteindelijk een groot deel van, als niet de hele maatschappij beïnvloedt.
Oneindig web
Als er ergens één pionnetje wordt weggehaald, dan zullen binnen een paar dagen alle discussies in het land anders zijn en in nog een paar dagen zou het invloed hebben op andere landen en miljoenen mensen. Het is waar dat niet iedereen ‘hoognodig’ is, maar iedereen is wel een link in een oneindig web van wereldgebeurtenissen. Niemand kan dus ooit zeggen: Ik ben onbelangrijk. Iedereen heeft invloed op de wereldwijde gang van zaken – niet alleen als een “druppel in zee”, maar in ieder aspect. Alles zou anders zijn zonder die ene persoon!
Klein en ‘onbelangrijk’
Nu kun je je afvragen, hoe we normaal kunnen verder leven als we weten wat een kleine en “onbelangrijke” actie kan veroorzaken? Een gesprek met een vriend kan een grote ramp of een wereldrevolutie veroorzaken. Lachen naar een ziek persoon kan hem helpen en genezen, maar deze kan ook verkeerd begrepen worden en de dood van hem en vele andere veroorzaken. En zelfs als we besluiten ons af te zonderen en ons leven alleen uit te zitten, hoe kunnen we weten dat niet juist onze afwezigheid verschrikkelijke gevolgen heeft of juist de mensheid immense vreugde ontneemt? Inderdaad, dat weten we niet. De sluier van onzekerheid zal uiteindelijk voor onze ogen vallen en we zullen in totale duisternis verkeren. De reden hiervoor is dat we zeker verantwoordelijk zijn voor onze eigen daden maar, zodra we eenmaal gehandeld hebben, zijn onze daden niet meer van ons.
Alleen maar goede intenties
Het kan heel goed zijn dat iemand alleen maar goede intenties heeft, maar dat zijn daden, op den duur, rampzalige gevolgen hebben. Las Casas, een zwaar gelovige priester in Cuba, kreeg in 1520 toestemming van kardinaal Ximens, nadat zijn parochie verwoest was door de Spanjaarden, om enkele honderden zwarte mensen in dienst te nemen om hem te helpen zijn parochie weer op te bouwen. Zijn intenties waren goed, hij redde zijn parochie, maar verwoeste het leven van miljoenen anderen omdat dit, zonder dat hij daar bewust van was, het begin was van zwarte slavernij en apartheid. Meneer Guillotin vond een apparaat uit dat het lijden van terechtgestelde mensen aanzienlijk af liet nemen. Ongetwijfeld bedoelde hij het goed en kon hij het lijden van zo velen die ter dood veroordeeld waren niet aanzien, toch hebben velen zijn naam vervloekt. Dit is de ironie van het verhaal.
Verre gevolgen
Nu kan het wel allemaal zo zijn, maar wat moeten we hiermee? In hoeverre zijn we verantwoordelijk voor de gevolgen van onze daden? We kunnen namelijk niet weten wat de verre gevolgen zijn van wat we doen, dus waar ligt de grens tussen onze verantwoordelijkheid en het lot? Het enige antwoord hierop is: Men is alleen verantwoordelijk voor die consequenties die van tevoren te overzien waren. Men kan alleen maar verantwoordelijk gehouden worden voor die zaken die men kon zien aankomen als direct gevolg van onze daden. Men is niet verantwoordelijk voor de zaken die onverwacht in beeld komen die men niet had kunnen verwachten.
Onvoorspelbaar
Dit is de diepere betekenis van Megillat Esther. Als we het verhaal bekijken, zien we dat alle gebeurtenissen een onvoorspelbaar loop hebben. Logisch bekeken zou het verhaal moeten eindigen in de uitroeiing van het Joodse volk. Dat dit niet gebeurde, kwam alleen maar door omstandigheden, die niet logisch voortvloeien uit het menselijke handelen.
Labyrint
Het is waar dat Esther uiteindelijk het joodse volk redt maar het is eveneens heel duidelijk dat zij geen enkele zeggenschap had in het labyrint der omstandigheden. Evenmin kon zij de gevolgen van haar handelen overzien of zelfs voorspellen. Ook haar goed bedoelde daden hadden juist tot een grote ramp kunnen leiden.
Verborgenheid
Om deze reden staat “Esther” symbool voor “hester paniem”, de verborgenheid van G’ds gezicht. Het is G’d, die nergens in het verhaal genoemd wordt, die Zijn invloed laten gelden maar deze is pas na afloop te merken. Wat voor de mens een oneindig aantal willekeurige gebeurtenissen lijkt, een verwarrend web van toevalligheden, is niks minder dan G’ds actieve rol in ons leven.
Poeriem sameach.
Vertaling: Hadas Betsalel
