Het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, de overkoepelende organisatie van dertig Joodse Gemeenten in Nederland, heeft koningin Beatrix dank uitgebracht voor haar inbreng bij het terugverkrijgen van in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers geroofde archieven. De documenten werden na de val van de Duitsers door Russische troepen naar Moskou overgebracht waar zij tot begin jaren ’90 vrijwel onaangeroerd bleven. Het NIK greep de ondertekening van de verklaring voor ontvangst van de archieven aan om juist nu de koningin te bedanken. De ondertekening van de verklaring vormt het sluitstuk van een hele lange geschiedenis van omzwervingen, vermist-beschouwing, onderhandeling en terugkeer. De meer dan 100.000 bladen historisch materiaal die eerst verloren waren gewaand en alweer zo’n tien jaar geleden werden ontdekt, zijn nu weer bij de eigenaren teruggekeerd. NIK-voorzitter Ben Blog en NIK-secretaris Ruben Vis schreven de koningin: “Graag willen wij u onze innige dank betuigen voor hetgeen u inzake de terugkeer van de Nederlands-Joodse archieven uit Moskou heeft gedaan.”
Onder meer bij een recent gehouden officiële overdrachts-bijeenkomst in het Nationaal Archief kwam van overheidswege diverse malen tot uitdrukking op welke intensieve wijze de koningin persoonlijk heeft aangedrongen op daadwerkelijke overdracht van de archieven door de Russische autoriteiten aan ons land.
“Naar wij daarbij begrepen, heeft uw persoonlijke betrokkenheid bij dit onderwerp, onder meer tijdens het staatsbezoek dat u aan de Russische Federatie heeft gebracht, er toe geleid dat het teruggave-proces werd bespoedigd en succesvol afgerond. Bij het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap heerst een gevoel van grote opluchting en diepe tevredenheid over de uiteindelijke terugkeer op Nederlandse bodem. In het voortdurende besef dat wij zo veel zijn kwijt geraakt, in menselijk opzicht, in materieel en immaterieel opzicht, werd de terugkeer van een zo grote collectie documenten zo lang na de oorlog, niet meer voor mogelijk gehouden.”
De meer dan honderdduizend bladen omvatten het veruit grootste onderdeel van Nederlandse archiefdocumenten die na de Tweede Wereldoorlog in Russische handen viel en waarvan het bestaan tot begin jaren ’90 onbekend was gebleven. De teruggekeerde Joodse archieven vormen voor zover bekend de omvangrijkste nog te ontsluiten bronnencollectie voor kennis van de Joodse geschiedenis in Nederland.
De archiefdocumenten zijn inmiddels geplaatst in openbaar toegankelijke archiefcollecties bij de Gemeentelijke Archiefdiensten van Amsterdam, Den Haag en Utrecht.
