De nieuwe paus Bendictus XVI heeft zich wisselend uitgelaten over het Jodendom. Joseph Ratzinger (78) was sinds meer dan twintig jaar het hoofd van de congregatie voor de geloofsleer en daarmee de vertolker en hoeder van de opvattingen die het Vaticaan over diverse onderwerpen de afgelopen jaren heeft uitgedragen.
Bij zijn installatie tot paus richtte Ratzinger zich ook tot het Joodse volk. Paus Benedictus XVI sprak van een gedeeld geestelijk ergfoed. De paus bracht in de wijdingsceremonie een groet uit tot het Joodse volk dat hij omschreef als ‘mijn broeders en zusters van het Joodse volk met wie wij een groot geestelijk ergfoed delen, geworteld in God’s onherroepbare beloften’.
Dialoog
In een verklaring in 1987 zei Ratzinger over de dialoog met het Jodendom dat deze is “gebaseerd op ons verbond met het geloof van Abraham, maar ook de realiteit van Jezus Christus, waarin het geloof van Abraham zijn vervulling vindt.” Secretaris Eugene Fisher van de Amerikaanse bisschoppelijke commissie voor de relaties met het Jodendom, heeft de uitspraak van Ratzinger die tot veel commotie leidde, na overleg met de kardinaal toegelicht. “De kardinaal had de bedoeling om te zeggen dat het geloof van Abraham ‘voor ons’, [daarmee doelend op de katholieken,] zijn vervulling in Jezus vindt.”
Goede ontwikkeling
Rabbijn Raphael Evers van het Nederlands-Israelitisch Kerkgenootschap prees Ratzinger. Evers: ‘Hij is een open man. Zijn benoeming is een goede ontwikkeling voor de relatie van de katholieke kerk met de joden. Zijn conservatisme hoeft geen enkel probleem te zijn.”
Rabbijn dr. Israel Singer, voorzitter van de Internationale Raadplegende Interreligieuze Commissie tussen Jodendom en Christendom zei in reactie op de verkiezing van Ratzinger: “Hij is de architect van het beleid van Johannes Paulus II met betrekking tot de relaties met de Joden. Ratzinger is de architect van het ideologisch beleid van erkenning, en om volledige diplomatieke betrekkingen aan te gaan met de staat Israel.”
Het European Jewish Congress heeft de nieuwe paus uitgenodigd deel te nemen aan de derde Europese ontmoeting tussen Joden en Katholieken die in november in Parijs plaatsvindt. Daar zal het EJC ook de overleden paus Johannes Paulus II herdenken.
Een testcase voor de relaties met het Jodendom vormt het proces van zaligverklaring van paus Pius XII, dat nog op afronding wacht. Pius was de paus gedurende de Tweede Wereldoorlog. Vanuit Joodse kring is kritiek op de voorgenomen zaligverklaring omdat de paus te weinig heeft gedaan om op te komen voor de Joden. Gezien het feit dat paus Benedictus zelf, in een situatie waar dat overigens niet anders kon, in de Hitler Jugend was, is het onderwerp nog weer gevoeliger geworden.
Niet voor niets
In 2001 publiceerde het Vaticaan een uitvoerig document, getiteld “Het Joodse volk en de heilige geschriften in de christelijke bijbel”. Het document is vervaardigd door de Pauselijke commissie voor de Bijbel en van een voorwoord voorzien door Ratzinger. Daar staat, met instemming van de voormalige aartsbisschop van München, dat “het Joodse messiaanse verlangen niet voor niets is”.
Jodendom basis van ons geloof
Ratzinger, die in zijn jonge jaren toen hij aan het seminarium in het Duitse Freising studeerde zich het denken van de Joodse filosoof Martin Buber eigen maakte, heeft zich herhaaldelijk geuit over de dialoog tussen het Jodendom en het Christendom. Ratzinger plaatst de dialoog met het Jodendom op een ander niveau dan die met andere religies. “Het Joodse geloof, zoals geopenbaard in in de Joodse bijbel, het Oude Testament van de christenen, is voor ons geen andere religie, maar de basis van ons geloof.”
In 2000 schreef hij in het blad van het Vaticaan: “Wij zullen er voor bidden dat ook de kinderen van Israel een diepere kennis krijgen van Jezus van Nazareth, die hun zoon is en een gave die zij ons hebben gegeven. Omdat wij beide wachten voor de uiteindelijke verlossing, laten we daarom bidden dat de paden die wij ieder volgen, samen zullen komen.”
Twee jaar geleden heeft de nieuwe paus aan de Israelische ambassadeur bij de Heilige Stoel toegezegd dat in een nieuw te vervaardigen catechese-boek er aandacht zal zijn voor het Vaticaanse standpunt uit 1965 over het Jodendom. Het boek zal naar verwachting in 2005 verschijnen.
Holocaust
Eind 2000 schreef Ratzinger ook over de Holocaust. Hij verklaarde toen “dat niet kan worden ontkend dat er in zekere zin sprake was van onvoldoende verzet door de christenen jegens deze wandaad. Iets wat wordt verklaard door het anti-Judaïsme dat aanwezig is in de ziel van meer dan een handvol christenen.” Ratzinger meent dat het nazi-regime gebaseerd was op een anti-christelijke ideologie. “Sommige christenen waren zwak in hun verzet jegens die ideologie.”
In 2001 verklaarde de toenmalige kardinaal dat de kerk wacht tot het moment waarop de Joden ja zullen zeggen tegen Christus. In antwoord op de vraag of de Joden Jezus zouden moeten erkennen als verlosser, zei Ratzinger “Dat geloven wij. Maar het is ook onze overtuiging dat Christus de verlosser van Israel is.”
