Over enkele dagen is het 4 mei, de herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Een groot deel van de Nederlandse slachtoffers was Joods. Eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat ik de officiële herdenkingsplechtigheden vroeger persoonlijk een ramp vond. Ik zag er altijd tegen op, 25 februari, 4 mei, 9 november… Het had iets ‘zwarts’, iets zwaar depressiefs waar we elk jaar weer doorheen moesten. En toen vroeg ik mij af: voor wie doe ik dit? Dat was mijn persoonlijke probleem.
Maar vandaag de dag moeten we pal staan. We leven nu in een totaal andere realiteit. Tegenwoordig is het Joodse deel van het herdenken een lokaal en soms een nationaal probleem geworden.
Rabbijn mr. drs. R. Evers, rabbijn van het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
Wordt aan ons deel van het herdenken recht gedaan? Niet alleen door hen die het niet zo goed met ons voor hebben, maar ook door onze vrienden.
Op de website van het NIK staat een tekst waaraan ik heb meegewerkt: “Organisaties van christenen, joden en moslims willen dat de Nationale Dodenherdenking op 4 mei terugkeert naar de herdenking van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Volgens de Raad van Kerken, het Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap en het Contactorgaan Moslims en Overheid komt de boodschap van het Nationaal Comité 4 en 5 mei “niet meer helder over”. Dat komt, schrijven ze aan het comité, doordat tijdens de dodenherdenking ook slachtoffers worden herdacht van andere oorlogen.
Verbreding leidt tot veralgemenisering en vervlakking; tot verwatering en het wegvallen van het onderscheid tussen daders en slachtoffers.
Wat het Nederlandse volk en wij hebben meegemaakt, wordt veralgemeniseerd. Het hele wereldleed komt op onze schouders terecht. Auschwitz is plotseling overal aanwezig.
Alle ellende wordt aan ons leed verbonden. Officiële speeches spreken over vervolgingen in alle delen van de wereld. Op zo een moment van een deels Joodse herdenking vind ik dit niet passen.
Niet, dat ze niet belangrijk zijn, dat de verwoorde gedachten niet altijd waar, oprecht en geldig zijn. Ze zijn waar en ze blijven waar, ze moeten gezegd worden en constant benadrukt worden voor het nageslacht, opdat zij niet vergeten…
Maar ze doen onrecht aan ons leed. Ze ontheiligen de aandacht die er nu even had moeten zijn voor de vervolging en vernietiging van de Joden: ‘leedroof’.
Kunnen wij wel getroost worden?
Vinden wij nog troost in zo’n plechtigheid? Helpen zij bij de verwerking van al ons leed, het verlies van bijna een heel volk? Kunnen wij wel getroost worden? Troost veronderstelt afstand en zingeving. Ten opzichte van de Tweede Wereldoorlog is die afstand er tot op heden – voor het Joodse bevolkingsdeel – nog niet.
Afstand en zingeving
De wonden zijn nog te diep, nog te groot om het helingsproces zijn gang te laten gaan. ‘Troost uw naaste niet zolang zijn dode nog voor hem ligt’, zeiden onze Wijzen (Spreuken der Vaderen).
Zingeving is van geheel andere orde. Terwijl troost een gevoel, een emotie weergeeft, is zingeving een intellectuele en levensbeschouwelijke activiteit, waaruit – nadat zingeving subjectieve realiteit is geworden – eventueel troost geput zou kunnen worden. Eventueel, omdat zingeving – begrip van het gebeurde – lang niet altijd de pijn kan verzachten.
Zingeving is bovendien een uiterst intiem, intern psychologisch proces. Maar dat moeten de slachtoffers zelf doen. Dat is heel subjectief. Daar moet niet door vreemden in ingebroken worden. En dat doen een aantal mensen, die ons verdriet kapen.
Geclaimed wordt: “We moeten leren van de jaren dertig. We moeten voorkomen dat zoiets verschrikkelijks opnieuw gebeurt. Destijds was er de vreselijke hetze tegen Joden, vandaag zijn er hetzes tegen andere minderheden. Het is er nog niet op dezelfde gewelddadige schaal als toen, maar je ziet wel dezelfde systematische stigmatisering”.
Dat veralgemeniseren van onze herdenkingen toont wel erg weinig gevoeligheid voor de Joodse medeburgers! Kruip niet in onze huid voor je eigen belangen, schurk niet tegen ons aan. Lift niet mee op andermans verdriet.
Respect! Ja, dat verwacht ik voor een groep, die de Sjoa nog lang niet verwerkt heeft. Ja, ik verwacht gevoel voor een groep, die regelmatig op straat wordt uitgescholden en internationaal wordt bedreigd.
Niemand lijkt het op te nemen tegen de systematische stigmatisering van Joden en Israel, hier en elders in de wereld. De heel erg selectieve aandacht toont – jammer genoeg – heel weinig gevoeligheid en nog veel minder begrip voor wat er 70 jaar geleden tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd is en nog steeds vrijwel elke dag gebeurt.
‘Solidariteit opbouwen’ ? Helaas merken wij daar als Joodse minderheid weinig van. Weinig van? Als het over ons land gaat, gaat geen zee te hoog om weer op de barricaden te klimmen om als wat Joods en Israëlisch is te besmeuren en dood te scanderen. Inderdaad ‘racisme maakt Nederland onleefbaar’. Maar dat wisten we al.
Laat ons onze doden waardig herdenken.
