Chanoeka is het feest van de inwijding van de Tempel. Het wordt gevierd ter herinnering aan de heugelijke dag dat de Makkabeeën de Tempel in Jeruzalem opnieuw inwijdden, nadat zij de Syriërs verslagen hadden, in het jaar 165 voor de gewone jaartelling.
De koning van Syrië, Antiochus IV Epiphanes, verbood alles wat niet paste in de Griekse cultuur. Het was verboden Sjabbat te vieren, besnijdenissen uit te voeren en Tora-onderwijs te volgen. De Makkabeeën kwamen hiertegen in opstand en na een paar jaar van strijd kon de Tempel weer opnieuw worden ingewijd. Maar voor deze herinwijding had men olie nodig. De menora (zevenarmige tempelkandelaar) moest ontstoken worden. Volgens het verhaal konden de joden slechts één kruikje bruikbare olie vinden, genoeg om de menora één dag te laten branden. Door een wonder brandde de menora echter acht dagen lang. En het kostte acht dagen om nieuwe, reine olijfolie te persen.
Na de verwoesting van de Tempel in het jaar 70 van de gewone jaartelling bleef Chanoeka als lichtfeest gehandhaafd. Chanoeka is het feest van het behoud van de eigen, joodse identiteit. Thuis wordt acht dagen lang een lichtje aangestoken, elke dag eentje meer. De kaarsjes worden aangestoken met behulp van een extra lichtje, de sjammasj (dienaar). Uiteindelijk staan er acht kaarsjes, plus de sjammasj, in de chanoekia, een negenarmige kandelaar die alleen tijdens Chanoeka wordt gebruikt.
De Chanoekia – aansteekinstructies
Chanoeka vieren we acht dagen. Het meest in het oog springende van Chanoeka is natuurlijk het aansteken van de chanoekia, de menora – kandelaar waarin we ieder van de acht avonden Chanoeka een kaarsje meer plaatsen en waarin er een extra kaars staat, de sjammasj, die als aansteker fungeert.
Behalve op vrijdagavond steken we thuis de chanoekia aan zodra het ‘nacht’ is. Wie om die tijd nog niet thuis is, kan de chanoekia ook later – bij thuiskomst – aansteken. De kaarsjes of de olie in de chanoekia moet(en) minstens een half uur ‘in nacht’ branden. Alle werkzaamheden zijn op Chanoeka toegestaan. Wel bestaat de gewoonte geen huishoudelijk werk te verrichten zolang de chanoekia-lichten (de voorgeschreven tijd) branden.
Op vrijdagavond steken we de kaarsjes op de vooravond van sjabbat aan. Let er daarom op dat de Chanoeka-kaarsen op vrijdagavond extra lang zijn. Omdat op vrijdagavond eerst de chanoekia wordt aangestoken en vervolgens de sjabbatkaarsen, maar het daarna nog een uur duurt voordat het ‘nacht’ is. Zij moeten dus minstens anderhalf uur branden: een uur voor nacht en een half uur na nacht. Het begin van sjabbat is dus altijd eerder dan het tijdstip van ‘nacht’. Op zaterdagavond maken we thuis eerst hawdala over wijn, kaars en kruiden en ontsteken daarna de kaarsjes van de chanoekia.
De chanoekia of menora
a. De kaarsen moeten op één rechte lijn staan, zowel horizontaal als verticaal gezien.
De chanoekia mag niet lager staan dan 30 centimeter van de vloer en bij voorkeur niet hoger dan 1 meter.
b. Sommigen zetten de chanoekia voor het raam om bekendheid aan het wonder van Chanoeka te geven. Anderen plaatsen de chanoekia links in de deuropening, tegenover de mezoeza.
c. Hoewel u voor het licht van de chanoekia kaarsen en allerlei soorten olie mag gebruiken, vervult u de mitswa op zijn mooist wanneer u met olijfolie aansteekt. Het kruikje waarmee het wonder geschiedde bevatte immers olijfolie.
d. De lichten van de chanoekia moeten minstens een half uur ‘in nacht’ branden. Met ‘in nacht’ wordt bedoeld: na het voor die avond bepaalde tijdstip van zonsondergang (zoals vermeld in de Loeach).
e. Het is niet toegestaan om van het licht van de chanoekia op welke wijze dan ook gebruik te maken. Daarom ook worden de lichten met een aparte kaars de sjammasj, aangestoken.
Het aansteken van de lichtjes
– U zet de kaarsen klaar, aan de rechter kant van de chanoekia, van rechts naar links.
– Behalve op vrijdagavond wordt elke avond ‘met nacht’ aangestoken, of zo snel mogelijk daarna na thuiskomst.
– U mag eventueel al direct na zonsondergang aansteken (behalve uiteraard op sjabbat).
Twee berachot
Vóór het aansteken van de chanoekia maken we twee berachot. De eerste avond zijn het drie berachot.
I. ‘Baroech atta Adon-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam asjer kide’sjanoe bemits’wotaw we’tsiwanoe lahadliek neer sjel chanoeka.’
II. Baroech atta Ado-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam sjè’asa nisiem la’awoteenoe bajamiem haheem bazeman hazè.’
Eerste keer ook ‘sjehechejanoe’
Op de eerste avond Chanoeka (en als je het de eerste avond niet hebt gezegd bij het aansteken of niet hebt aangestoken, op de tweede avond, en als je het de tweede avond niet hebt gezegd bij het aansteken of niet hebt aangestoken, op de derde avond, enz.) zegt men tevens de volgende beracha:
III. ‘Baroech atta Ado-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam sjèhèchèjanoe wekiejemanoe wehigie’anoe lazeman hazè.’
Vervolgens steekt u de kaarsen aan, van links naar rechts.
Na het aansteken van het eerste lichtje volgt het zeggen van Haneerot Halaloe:
‘Haneerot halaloe anachnoe madlikiem al hanisiem we’al hatesjoe’ot we’al hanifla’ot sjè’asieta la’awoteenoe al jedee kohanècha hake’dosjiem.
Wechol sjemonat jemee chanoeka haneerot halaloe kodesj we’een lanoe resjoet lehisjtameesj bahem ella lir’otam bilwad kedee lehodot lesjimcha al nisècha we’al jesjoe’atècha we’al nifle’otècha.’
Dan het zingen van het Ma’oz Tsoer. Print de tekst van Maoz Tsoer fonetisch op 1 bladzijde uit.
De extra’s van Chanoeka zijn:
a. het aansteken van de chanoekia;
b. het zeggen van Al Hanissim in het bensjen en in de sjemonè esree;
c. het zeggen van heel Halleel in het ochtendgebed;
d. het alle dagen van Chanoeka laaienen van een speciale parasja uit de Tora.
Chanoeka kent enkele eigen gewoonten
a. extra veel geld geven voor tsedaka (geven aan liefdadigheid);
b. kinderen krijgen cadeautjes en/of Chanoeka-geld;
c. er wordt gespeeld met een tolletje, de sewiewon-trendel;
d. speciale Chanoeka-gerechten worden gegegeten zoals latkes en soefganiot.
Sjabbat-Chanoeka
a. Vrijdagmiddag, kort voor het begin van sjabbat (ca. 16.10 uur), worden de chanoekia-lichten aangestoken. Daarna steekt de vrouw des huizes de sjabbat-kaarsen aan.
b. Houd er rekening mee dat de chanoekia tot een half uur ‘na nacht’ moet blijven branden. Gebruik derhalve grotere kaarsen of meer olie.
c. De menora mag tot na sjabbat, zaterdagavond, niet worden verplaatst.
d. Uitgaande sjabbat, zaterdagavond, wordt thuis eerst hawdala gemaakt, daarna wordt de chanoekia aangestoken.
[Bovenstaande deels ontleend aan de Jad Achat-folder die destijds door rabbijn I. Vorst tot stand is gekomen.]
Lees verder:
Chanoeka-voorschriften in de Kitsoer Sjoelchan Aroech (Nederlands en Hebreeuws)
Chanoeka is weer akelig actueel
Religieuze en menslievende continuïteit
Chanoeka herdenkt de herinwijding van de Tempel in Jeruzalem. Was daar dan ooit een tempel?
Waarin onderscheidt Chanoeka zich van andere gebeurtenissen?
Waarom Chanoeka zo lang duurt …
Wanneer zegt men ‘Hanerot halaloe’?
Uit hoeveel woorden bestaat ‘Hanerot halaloe’?
Hoeveel coupletten heeft Ma’oz Tsoer?
Maoz Tsoer – de tekst in het fonetisch NIEUW !
De vier letters op de sewiwon, waar staan ze voor?
Moet ieder voor zich aansteken? Een of meer Chanoekiot per gezin?
De eerste Chanoeka-dag was toch geen wonder?
Toevoegen aan spiritualiteit, ook na acht kaarsjes
Mie jemaleel, klik op de kaarsjes
Jeled.net, Chanoeka voor kinderen: verhalen, spelen, kleurplaten tip!
Chanoeka: aansteken is de mitswa!
Chanoeka: een les in omgaan met de diaspora.
Chanoeka-cadeautjes: imitatie of echt Joods?
De stille lichtjes hebben diepe gronden.
Put your hands in the air for Hanukah – rap!
Amerikaanse soldaten vieren Chanoeka in Bagdad, 2006 Filmpje
Eerste avond Chanoeka in een van de laatste (?) diensten in Cairo’s enige synagoge, dec. 2006. Filmpje
Kosher boy viert Chanoeka, filmpje rap!
Hoe steek je de kaarsen aan in de juiste volgorde. filmpje
Chanoeka 5769, de regels van het dam-spel.
Ze lachen zo aardig die Chanoekalichtjes. Clara Asscher-Pinkhof’s kinder-klassieker, gezongen door S. Vorst. Filmpje
Chanoeka 5770- Veel wijsheid om te beseffen dat we niet alles kunnen vatten!
Wat is het verschil tussen een Joodse kandelaar met acht en met negen kaarsenhouders? En is het een Menora of Chanoekia?
Yeshiva University Candelight The Maccabeats liedje / filmpje
Amersfoortse rabbijnenkindertjes vertellen over Chanoeka
Sjnee Zetiem, extra ingelast gezongen gedicht in de ochtenddienst van Sjabbat Chanoeka; Nederlandse melodie, Groninger arrangement, afkomstig van de Groningse oppervoorzanger Juda Vleeschouwer; uitgevoerd door Daniel Coltof met mannenkwartet, 2011.
Het Technion in Israel is de technische universiteit in Haifa. Vier studenten slagen er in door middel van een soort dominosteentjes-race opstelling de Chanoekia aan te steken. Filmpje!
Chanoeka-feest is immaterieel Nederlands erfgoed
NIK-bestuurder: wij konden weer zijn die wij waren en altijd willen zijn
Rabbijn Evers: Chanoeka overwint de spirituele crisis
NIK-voorzitter: Chanoeka is het feest van het licht en van Joodse zelfstandigheid
Opperrabbijn Jacobs: waarom wordt de oorlog verzwegen en het kruikje vermeld?
Wanneer vond het wonder van Chanoeka plaats?
Waarom duurt Chanoeka acht dagen?
De bronnen van de Chanoekageschiedenis
